اختلال شنوایی یا کم شنوایی چیست؟

اختلال شنوایی یا کم شنوایی یک بیماری جدی و خاص است که بخش بزرگی از زندگی فرد را از نظر روانی و فیزیولوژیکی، تحت تأثیر قرار می‌دهد‌.‌ این اختلالات ممکن است از نوع Conductive Hearing Loss (ناشی از مشکل در انتقال صدا به گوش داخلی) یا Sensorineural Hearing Loss (مربوط به آسیب اعصاب شنوایی) باشند. کم‌شنوایی در هر سنی ممکن است رخ دهد و علت‌های آن می‌تواند شامل افت شنوایی ناشی از افزایش سن، آسیب شنوایی ناشی و یا عوامل ژنتیکی باشد.

در ادامه به انواع، علل، علائم و درمان کم شنوایی خواهیم پرداخت‌.‌ اما قبل از هر چیز لازم است شما را با ساختار گوش داخلی آشنا کنیم تا وظایف و تاثیر آن بر دیگر سیستم‌های بدن راحت‌تر درک شود‌.

ساختار گوش داخلی

این ساختار، شامل سه بخش زیر است:

1. بخش حلزون
2. مجراهای نیم دایره
3. دهلیز

گوش داخلی(Inner ear) دارای گیرنده‌های شنوایی و تعادلی است‌؛ گیرنده‌های شنوایی که در بخش حلزونی قرار دارند امواج صوتی را تبدیل به پیام عصبی می‌کنند و وظیفه شنوایی را بر عهده دارند‌.‌ گیرنده‌های تعادلی در مجراهای نیم دایره و دهلیز قرار گرفته و در حس تعادل نقش دارند‌.

کم شنوایی چیست؟

کم شنوایی معمولاً در نتیجه آسیب گوش داخلی یا عصب ایجاد می‌شود‌؛ این عارضه گوش ممکن است به دلیل نقص مادرزادی‌،‌ آسیب‌،‌ بیماری‌،‌ داروهای خاص‌،‌ قرار گرفتن در معرض صدای زیاد یا پیرگوشی (presbycusis) ایجاد شود‌ که علامت اصلی آن عدم توانایی در شنیدن صدا است‌.

علائم و نشانه‌های اختلال شنوایی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• نشنیدن گفتار و صداهای دیگر
• مشکل در درک کلمات به ویژه در برابر صدای پس زمینه یا در میان جمعیت
• مشکل در شنیدن حروف صامت
• نیاز به افزایش صدای تلویزیون یا رادیو
• اجتناب از مکالمات
• اجتناب از برخی روابط اجتماعی
• اختلالات تعادلی

انواع کم شنوایی

کم شنوایی ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد؛ از سوی دیگر، کم شنوایی در سنین گوناگون علل متفاوتی دارد! به طور کلی، انواع کم شنوایی بر چند نوع اصلی کم شنوایی حسی عصبی، کم شنوایی هدایتی یا انتقالی، کم شنوایی ترکیبی یا آمیخته و کم شنوایی یک طرفه، تقسیم می‌شود، که در زیر توضیح مختصری درباره آنها ارائه می‌شود.

کم شنوایی حسی عصبی

اگر گوش داخلی یا عصب شنوایی آسیب ببینند، فرد دچار کم شنوایی حسی عصبی می‌شود. شایع‌ترین علت بروز کم شنوایی حسی عصبی این است که تعدادی از سلول‌های مویی (سلول‌های حسگر سیستم شنوایی در گوش داخلی) دچار آسیب می‌شوند. کم شنوایی حسی عصبی شایع‌ترین نوع کم شنوایی به شمار می‌رود. به طور معمول، این نوع کم شنوایی با گزینه‌های طبی یا جراحی قابل درمان نیست اما روش‌های گوناگون برای کمک به شنوایی در بیشتر این افراد کیفیت زندگی آنها را بهبود می‌بخشد.

کم شنوایی هدایتی یا انتقالی

اگر گوش میانی یا گوش خارجی به گونه‌ای آسیب ببینند که نتوانند امواج صوتی را از محیط بیرون به گوش داخلی برسانند، کم شنوایی هدایتی یا همان کم شنوایی انتقالی حادث می‌شود. به عنوان نمونه، انباشتگی جرم گوش یا گیر کردن یک جسم خارجی در کانال گوش باعث بروز کم شنوایی هدایتی می‌گردد.

این نوع کم شنوایی، شایع‌ترین گونه از انواع کم شنوایی در کودکان است. عفونت‌های مکرر گوش با آسیب زدن به گوش میانی باعث بروز آن می‌شوند. در برخی موارد، کم شنوایی هدایتی با گزینه‌های درمانیِ طبی یا جراحی قابل درمان است.

کم شنوایی مختلط یا ترکیبی

کم‌شنوایی مختلط یا ترکیبی حالتی است که در آن فرد همزمان دچار هر دو نوع کم‌شنوایی Conductive و Sensorineural می‌شود. در این وضعیت، مشکل هم در بخش انتقال صدا به گوش داخلی وجود دارد و هم در عملکرد عصب‌های شنوایی. این نوع کم‌شنوایی ممکن است در اثر عوامل مختلفی همچون آسیب‌های فیزیکی، عفونت‌های مزمن گوش، یا بیماری‌های مرتبط با افزایش سن رخ دهد.

کاهش شنوایی یک طرفه

کم شنوایی یک طرفه نوعی اختلال شنوایی است، که فقط یک گوش را تحت تأثیر قرار می‌دهد! این وضعیت می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی مانند آسیب به عصب شنوایی، عفونت گوش میانی یا تومور عصب شنوایی باشد. این اختلال می‌تواند باعث مشکلاتی در تعیین منبع صدا و فهم گفتار در محیط‌های پر سر و صدا شود.

شنوایی چگونه بر تعادل تأثیر می‌گذارد؟

همانطور که مشاهده کردیم اختلالات گوش ممکن است مشکلاتی بیش‌تر از اختلال شنوایی را ایجاد کنند‌؛ گوش‌ها می‌توانند توانایی راه رفتن‌،‌ ایستادن و حفظ تعادل را تحت تأثیر قرار دهند‌.‌ در حقیقت گوش‌ها با سایر سیستم‌های بدن کار می‌کنند تا به  انسان در درک جایگاه خود در فضا، احساس تعادل ثابت و ایستادن در وضعیت قائم و همینطور در کنترل راه رفتن کمک کنند.

اختلال شنوایی‌ و تعادل

اختلال شنوایی که منجر به اختلال در تعادل می‌شود، نوعی بیماری است که باعث می‌شود شما دچار بی‌ثباتی و گیجی شوید‌؛ اگر ایستاده‌اید‌،‌ نشسته‌اید یا دراز کشیده‌اید‌،‌ ممکن است احساس کنید که در حال حرکت‌،‌ چرخش یا شناور هستید‌.‌

این اختلال ممکن است همراه با سرگیجه (vertigo) باشد‌،‌ به طوری که فرد در سر خود احساس چرخش شدید کند‌.‌ اختلال شنوایی که می‌تواند به دلیل شرایط سلامتی‌،‌ داروها یا مشکل در گوش داخلی یا مغز ایجاد شود‌،‌ عمیقاً فعالیت‌های روزانه فرد را تحت تاثیر قرار داده و باعث مشکلات روحی و روانی می‌شود‌.

دلایل و علل ایجاد اختلال شنوایی یا کم شنوایی

علاوه بر دلایل رایجی که برای کم شدن قدرت شنوایی تابحال خوانده یا شنیده اید، باید بدانید که عفونت های گوش، ضربه های شدید به سر، نویزهای بلند و مداوم، و همچنین برخی از بیماری ها میتوانند باعث اختلال شنوایی شوند! یکی از این بیماری‌ها که می‌تواند تاثیر منفی بر شنوایی داشته باشد، اوریون است. اوریون در برخی موارد می‌تواند باعث ایجاد کم شنوایی دائمی یا موقت شود؛ این اتفاق معمولاً به دلیل التهاب و آسیب به عصب شنوایی رخ می‌دهد. برای اطلاعات بیشتر در این مورد میتوانید آیا اوریون باعث ایجاد کم شنوایی می‌شود؟ را مطالعه نمایید.

بیماری لابیرنتیت (labyrinthitis) و بیماری منییر (menieres disease) می‌تواند منجر به کاهش شنوایی و مشکلات تعادل شود‌؛ لابیرنتیت عفونت گوش داخلی است و هنگامی رخ می‌دهد که ساختار  گوش داخلی‌،‌ عفونی و ملتهب شود‌.‌ این مشکل می‌تواند منجر به کاهش شنوایی‌،‌ وزوز گوش(tinnitus)‌،‌ احساس سرگیجه و حالت تهوع شود‌.

البته در این بین تاثیر دیابت بر گوش و کم شنوایی را نیز، نمیتوان نادیده گرفت! هرچند چگونگی تاثیر این بیماری بر شنوایی هنوز به طور دقیق مشخص نشده است؛ اما شاهد نشان می‌دهد، بالا رفتن سطح قند خون، می‌تواند بر شنوایی فرد نیز تاثیر بگذارد. در ادامه به شایع‌ترین دلایل و علل کم شنوایی پرداخته شده است.

آسیب دیدن گوش داخلی

افزایش سن و گوش سپردن به صداهای بسیار بلند گاهی باعث آسیب به سلول‌های مویی موجود در گوش داخلی یا عصب شنوایی می‌شوند؛ سلول‌های مویی به همراه عصب شنوایی وظیفه تولید و ارسال سیگنال عصبی شنوایی را به مغز بر عهده دارند. اگر یکی یا هر دو بخش آسیب ببینند، امکان تولید و ارسال این سیگنال‌ها به میزان مناسب از بین می‌رود و کم شنوایی حسی عصبی پدیدار می‌شود. در این نوع کم شنوایی، صداهای زیر به صورت واضح شنیده نمی‌شوند و شنیدن واژه‌ها در محیط‌های پر سر و صدا دشوار می‌گردد.

انباشتگی جرم گوش یا تولید بیش از حد آن

جرم گوش ترشح طبیعی گوش انسان به شمار می‌رود. گاهی میزان این جرم زیاد است یا خشکی و فشردگی آن به ترتیبی می‌شود که کانال گوش را مسدود می‌کند. این امر امکان انتقال امواج صوتی از محیط بیرون به گوش میانی را سلب می‌نماید. برداشتن جرم گوش فشرده به راحتی این مشکل را برطرف می‌کند.

 سوراخ شدن یا پارگی پرده گوش

صداهای بسیار بلند و ناگهانی مانند صداهای انفجار، تغییرات ناگهانی فشار در محیط بیرون، فرو بردن یک جسم سخت یه داخل کانال گوش و ضربه به پرده گوش، و عفونت از عواملی هستند که می‌توانند پرده گوش را پاره یا سوراخ نمایند و شنوایی فرد به ویژه کودکان را کم کنند.

از جمله دلایل دیگر کاهش شنوایی می توان به عفونت گوش، رشد غیر طبیعی استخوانی در گوش و یا وجود تومور در گوش، اشاره کرد.

علائم اختلال شنوایی چیست؟

این عارضه باتوجه به دلیل بروز آن و سن فرد مبتلا ممکن است در هر کسی متفاوت باشد؛ اما شایع ترین علائم اختلال شنایی به شرح زیر است:

• سرگیجه (احساس چرخش)
• زمین خوردن یا احساس سقوط
• سبکی سر
• ضعف
• احساس شناور بودن
• تاری دید
• گیجی یا منگی هنگام راه رفتن

علائم دیگر اختلال شنوایی و تعادل ممکن است حالت تهوع‌،‌ استفراغ و بدحالی باشد‌.؛ همچنین تغییر در ضربان قلب و فشار خون و ترس و اضطراب‌،‌ علائم دیگر آن هستند که معمولا دوره کوتاهی دارند و در صورت طولانی شدن به افسردگی می‌انجامند‌.^{Hearing loss – Symptoms and causes – Mayo Clinic}

روش‎‌های درمان کم شنوایی یا اختلال شنوایی

اولین کاری که متخصص گوش،حلق و بینی در صورت بروز مشکل تعادل انجام می‌دهد تعیین علت بیماری است‌؛ در صورتی که اختلال شنوایی در نتیجه استفاده از نوعی دارو به وجود آمده باشد‌،‌ پزشک، داروی متفاوتی را پیشنهاد می‌کند یا برای انجام آزمایشات تعادلی و توانبخشی سرگیجه به متخصص شنوایی شناس ارجاع می‌دهد.

اگر به BPPV (سرگیجه وضعیتی خوش‌خیم) مبتلا باشید، شنوایی‌شناس ممکن است با انجام مجموعه‌ای از حرکات درمانی مانند مانور Epley، به خروج کریستال‌های اتوکونیا از مجاری نیم‌دایره‌ای گوش کمک کند. این درمان اغلب طی یک یا چند جلسه، منجر به بهبودی  می‌شود. در صورتی که بیماری منییر تشخیص داده شود، متخصص گوش و حلق و بینی ممکن است پیشنهاد تغییر در رژیم غذایی یا ترک سیگار را بدهد.

برای کاهش علائم سرگیجه و تهوع، داروهای ضدسرگیجه یا ضدتهوع تجویز می‌شود، اما ممکن است خواب‌آور باشند. گاهی داروهای دیگری مانند جنتامایسین (آنتی‌بیوتیک) یا کورتیکواستروئیدها نیز به کار می‌روند. گرچه جنتامایسین ممکن است در کاهش سرگیجه مؤثرتر از کورتیکواستروئیدها باشد، اما می‌تواند به کاهش شنوایی دائمی نیز منجر شود! در موارد شدید بیماری منییر، ممکن است جراحی روی اندام‌های دهلیزی ضرورت پیدا کند. در ادامه بهترین راهکارهای درمان کم شنوایی را بررسی خواهیم کرد:

ساکشن گوش و خارج ساختن جرم گوش

یکی از دلایل قابل درمان کم‌شنوایی هدایتی، تجمع جرم گوش است که می‌تواند مانع از انتقال صحیح صدا به گوش داخلی شود. پزشک معالج با استفاده از دستگاه مکش (ساکشن) یا ابزارهای ظریف و تخصصی دیگر، می‌تواند جرم را به‌دقت از کانال شنوایی خارج کند. این عمل معمولاً بدون درد و سریع انجام می‌شود و بهبودی شنوایی بیمار را به‌طور چشمگیری بهبود می‌بخشد.

عمل جراحی گوش

برای درمان برخی از انواع کم شنوایی پزشک متخصص گوش و حلق و بینی، بعضی از انواع عمل جراحی گوش را پیشنهاد می‌کند؛ به عنوان نمونه، می‌توان به عمل ترمیم پارگی پرده گوش موسوم به عمل تمپانوپلاستی یا عمل اتواسکلروز (برداشتن و خارج نمودن زوائد استخوانی غیر طبیعی از گوش) اشاره کرد.

گاهی بیمار به عمل جراحی ساده‌ای برای بهبود شنوایی نیاز دارد؛ مثلا، در کودکانی که به طور مکرر به عفونت گوش مبتلا می‌شوند، مایع به طور مزمن در پشت پرده گوش تجمع پیدا می‌کند، برای رهایی از این مشکل، پزشک متخصص طی یک عمل جراحی ساده لوله‌های ظریفی را در پرده گوش کار می‌گذارد. وظیفه این لوله‌ها که به لوله‌های وی تی هم معروف هستند، برقراری مداوم تهویه مناسب برای گوش میانی و هدایت ترشحات غیر طبیعی گوش میانی به خارج است.

سمعک‌ها و سایر وسایل کمک به شنوایی

اگر گوش داخلی آسیب دیده باشد یا به دلیل دیگری امکان درمان علت کم شنوایی وجود نداشته باشد، سمعک می‌تواند در بهبود زندگی فرد کم شنوا موثر واقع شود. سمعک کم شنوایی را رفع نمی‌کند اما با تقویت صداهای دلخواه، فرد را در ارتباطات گفتاری و شنیدن صداها کمک می‌نماید؛ درواقع، یکی از روش‌های درمان کاهش شنوایی در فرکانس پایین، استفاده از سمعک است.

برای دریافت سمعک بهتر است بیمار با یک کارشناس شنوایی سنجی مشورت کند؛ با توجه به تولید انواع بسیار گوناگون سمعک، این کارشناس به بیمار کمک می‌کند تا سمعکی متناسب با شرایط و خواسته‌های خود را بر گزیند. سمعک‌های گوناگون اندازه، شکل، رنگ‌ها و به طور کلی، خصوصیات بسیار مختلفی دارند.

کاشت حلزون گوش

چه کسی برای کاشت حلزون کاندید می‌شود؟ بیماری که به کم شنوایی شدید یا بسیار شدید دچار شده است یا فرد کم شنوایی که سمعک نمی‌تواند به شنیدن صداها برای او کمک نماید، ممکن است کاندید خوبی برای کاشت حلزون باشد. پیش از این گفته شد که سمعک صداهای موجود را تقویت کرده، آن را در کانال گوش بیمار پخش می‌نماید. کاشت حلزون بر خلاف سمعک، گوش خارجی و گوش میانی و بخش عمده‌ای از گوش داخلی را از مسیر شنوایی فرد خارج می‌نماید و وظایف آن‌ها را خودش به انجام می‌رساند.

یعنی کاشت حلزون علاوه بر دریافت صدا از محیط و تقویت آن، امواج صوتی را به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل کرده و آنها را به عصب شنوایی تحویل می‌دهد. اگر می‌خواهید بدانید آیا عمل جراحی کاشت حلزون برای درمان کم شنوایی شما مناسب است یا خیر، با یک پزشک متخصص گوش و حلق و بینی با تجربه زیاد در زمینه کاشت حلزون مشورت نمایید.

برای افرادی که به دلیل اختلالات شنوایی با مشکلات تعادل مواجه‌اند و سرگیجه‌شان به‌طور کامل بهبود نمی‌یابد، متخصص توانبخشی می‌تواند برنامه‌ای درمانی و فردی برای مدیریت علائم تهیه کند. همچنین، برای ارزیابی ایمنی رانندگی و راهکارهای پیشگیری از زمین خوردن، می‌توانید با پزشک خود مشورت کنید.

در فعالیت‌های روزمره، مانند استفاده از پله‌ها و ورزش، توجه بیشتری به تعادل داشته باشید. برای کاهش خطر آسیب ناشی از سرگیجه، از راه رفتن در تاریکی پرهیز کنید. پوشیدن کفش‌های پاشنه‌کوتاه یا مناسب پیاده‌روی و استفاده از عصا یا واکر در صورت نیاز، ایمنی شما را افزایش می‌دهد. تغییراتی مانند نصب نرده در خانه و محل کار نیز به بهبود وضعیت کمک می‌کند. همان‌طور که در بخش‌های پیشین اشاره شد، هر نوع کم‌شنوایی نیاز به درمانی ویژه دارد، که در ادامه به اختصار به برخی از این روش‌ها پرداخته شده است.

با پیشرفت علم پزشکی، روش‌های متعددی برای درمان کم شنوایی یا اختلال شنوایی به وجود آمده‌اند. از استفاده از سمعک‌های پیشرفته تا جراحی‌های پیچیده، این روش‌ها به طور مداوم در حال بهبود و توسعه هستند. در این میان، بسیاری از افراد به دنبال یافتن جدیدترین درمان کم شنوایی هستند که بهترین نتایج را به همراه داشته باشد. برای آشنایی با این روش‌ها، می‌توانید به مقاله‌ای که به این موضوع پرداخته است، مراجعه کنید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنم؟

اولین کاری که متخصص گوش،حلق و بینی در صورت بروز مشکل تعادل انجام می‌دهد تعیین علت بیماری است‌.‌ در صورتی که اختلال شنوایی در نتیجه استفاده از نوعی دارو به وجود آمده باشد‌،‌ پزشک، داروی متفاوتی را پیشنهاد می‌کند یا برای انجام آزمایشات تعادلی و توانبخشی سرگیجه به متخصص شنوایی شناس ارجاع می‌دهد.

برای تصمیم‌گیری در مورد مراجعه به پزشک بخاطر اختلال شنوایی و تعادل‌،‌ سوال‌های زیر را از خود بپرسید اگر به هر یک از این سوال‌ها پاسخ “بله” دادید‌،‌ با پزشک خود صحبت کنید‌.

• آیا احساس ناپایداری و عدم تعادل دارید؟
• آیا به هنگام چرخیدن در تخت خواب یا خم شدن احساس سرگیجه دارید؟
• آیا احساس می‌کنید حتی برای مدت زمان خیلی کوتاهی اتاق به دورتان می‌چرخد؟
• آیا وقتی می‌دانید که نشسته یا ایستاده‌اید‌،‌ احساس می‌کنید در حال حرکت هستید؟
• آیا تعادل خود را از دست می‌دهید و میفتید؟
• آیا احساس می‌کنید ممکن است بیفتید؟
• آیا احساس سبکی سر می‌کنید یا انگار ممکن است غش کنید؟
• آیا تاری دید دارید؟
• آیا در درک زمان یا مکان دچار مشکل می‌شوید؟