آشنایی با توانبخشی تعادل و سرگیجه

برای درمان یا بهبود سرگیجه و عدم تعادل ناشی از اختلالات گوش داخلی، لازم است فرد تحت توانبخشی تعادل و سرگیجه قرار گیرد.

سرگیجه(vertigo) یکی از عوارض ناشی از انواع اختلالات مغزی و یا بیماری‌های مرتبط با گوش داخلی است. بروز سرگیجه در طولانی مدت می‌تواند نحوه حرکت کردن و فعالیت‌های روزمره افراد را تحت تاثیر قرار دهد. همان‌طور که گفته شد سرگیجه و عدم تعادل ناشی از اختلالات گوش داخلی از رایج‌ترین انواع سرگیجه به حساب می‌آیند.

در توانبخشی تعادل و سرگیجه شرایط برای هماهنگی چشم، مغز، گوش داخلی و بدن فراهم می‌گردد. تمرینات توانبخشی سرگیجه باید توسط یک شنوایی شناس مربوط به توانبخشی تعادل و سرگیجه آموزش داده و اجرا شود. هر چه تمرین‌های توانبخشی تعادل و سرگیجه حرفه‌ای‌تر و دقیق‌تر باشند، روند درمان افراد سریع‌تر و موثرتر خواهد بود.

به این ترتیب، انجام توانبخشی تعادل و سرگیجه بهتر است در یک کلینیک تخصصی و زیر نظر بهترین شنوایی شناس‌ها و درمانگران انجام گیرد.

منظور از توانبخشی تعادل و سرگیجه چیست؟

ایجاد سرگیجه ناشی از بروز اختلالات مربوط به گوش داخلی، باعث می‌شود تا فرد در انجام فعالیت‌های روزمره دچار مشکل گردد. از این رو، بهتر است بیمار در طول دوره درمانی بیماری یا اختلال ایجاد شده، توانبخشی تعادل و سرگیجه را نیز در نظر بگیرد. این کار کمک می‌کند تا عضلات بدن توان خود را بازیابی کرده و هماهنگی بین چشم، گوش، اعضای بدن و مغز تجدید گردد.

در برنامه درمانی توانبخشی تعادل و سرگیجه لازم است تمرینات توانبخشی سرگیجه به شیوه‌ای کنترل شده و ایمن انجام گرفته و به بیمار آموزش داده شوند. انجام تمرینات تعادلی کمک می‌کند تا مغز به هر نوع اختلالی که باعث ناراحتی بیمار شده است، عادت نماید.

این فرایند ممکن است کمی زمانبر باشد. اما پیگیری توانبخشی تعادل و سرگیجه در نهایت افزایش کیفیت زندگی روزمره فرد را در پی خواهد داشت. در واقع، این فرایند علاوه بر افزایش سازگاری با اختلال، به کاهش علائم و بهبود عملکرد اسکلتی عضلانی و حرکتی بیمار کمک می‌کند.

حرکات توانبخشی تعادل و سرگیجه چگونه است؟

هر فرد ممکن است به دلایل مختلف دچار سرگیجه و عدم تعادل گردد. بنابراین یک شنوایی شناس مجرب باید بر اساس علائم و وضعیت بیمار و همچنین، با توجه به علت بروز سرگیجه، بهترین تمرینات را برای رفع یا بهبود سرگیجه انتخاب نماید.

به طور کلی، شدت تمرینات توانبخشی تعادل و سرگیجه از فردی به فرد دیگر متفاوت است. حتی گاهی ممکن است دوره درمان توانبخشی سرگیجه در یک فرد طولانی تر از فرد دیگر باشد. تمامی این مسائل به تشخیص پزشک متخصص و شنوایی شناس مورد نظر بستگی خواهد داشت.

رعایت چه نکاتی در حین توانبخشی تعادل و سرگیجه اهمیت دارد؟

در هنگام شروع درمان توانبخشی تعادل و سرگیجه ممکن است شدت سرگیجه کمی افزایش پیدا کند. این مساله کاملا طبیعی است و به مغز کمک می‌کند تا تغییرات جدید را بپذیرد.

اما لازم است دقت داشته باشید که بروز برخی علائم را حتما باید به شنوایی شناس یا درمانگر خود اطلاع دهید. برای مثال، در صورتی که در هنگام انجام تمرینات توانبخشی سرگیجه، به مدت 15 تا 20 دقیقه با تهوع شدید یا سردرد مواجه شدید و پس از این مدت رفع نشد، حتما باید این مطلب را گزارش دهید. تغییر تمرینات می‌تواند این مشکل را برطرف نماید.

از چه تمریناتی در توانبخشی تعادل و سرگیجه استفاده می‌شود؟

توانبخشی تعادل و سرگیجه با هدف هماهنگی چشم، گوش، مغز و عضلات بدن انجام می‌گیرد. بنابراین لازم است تمرینات این نوع روش درمانی، تمریناتی همه جانبه و کامل باشند. از مهم‌ترین تمرینات توانبخشی سرگیجه و از انواع تمرین برای تعادل گوش می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• تمرینات سازگاری برای افزایش واکنش چشمی دهلیزی و حفظ تمرکز بر روی اهداف حتی در هنگام حرکت دادن سر.
• تمرینات تثبیت نگاه که طی آن فرد باید به یک هدف ثابت نگاه کرده و سر خود را با سرعت بالا حرکت دهد.
• تمرینات تعقیبی هدف که باید برای انجام آن‌ها چشم‌ها را حرکت داده و سر، ثابت نگه داشته شود.
• تمرین‌های عادت یابی که با هدف تنظیم مجدد سیستم عصبی انجام می‌گیرند.
• تمرین‌های بازآموزی تعادل که به یادگیری حفظ تعادل در حین انجام فعالیت‌های روزمره کمک می‌کنند.
• تمرینات تعادلی با چشم‌های بسته که وابستگی فرد به چشم برای ایستادن را کاهش می‌دهند.
• تمرینات تقویتی که برای افزایش قدرت عضلانی هستند.
• آموزش راه رفتن از طریق دستگاه تردمیل یا بر روی سطوح ناپایدار.
• افزایش دامنه حرکتی سر برای افرادی که به دلیل پیشگیری از سرگیجه، حرکت سر را محدود کرده‌اند.
• تمرینات هوازی و تنفسی که به بهبود تنفس و تمدد اعصاب کمک شایانی می‌کند.

شنوایی شناس در برنامه درمانی بیمار خود، از تمامی این حرکات و تمرینات بهره می‌برد. البته این نکته را در نظر داشته باشید که نوع آسیب یا اختلال ایجاد شده بر تعداد دفعات تکرار یک تمرین و یا انتخاب نوع تمرین تاثیرگذار خواهد بود.

آیا انجام توانبخشی تعادل و سرگیجه برای ورزشکاران ضروری است؟

هر فردی که به انواع اختلالات مربوط به گوش داخلی و یا بیماری‌های مغزی مبتلا می‌شود، به سرگیجه و عدم تعادل دچار خواهد شد. از این رو، این افراد باید بتوانند مشکل عدم تعادل خود را برطرف کرده و کیفیت زندگی روزمره خود را بالا ببرند.

انجام توانبخشی تعادلی برای ورزشکاران اهمیت بیشتری دارد. این افراد بر اساس نوع ورزشی که انجام می‌دهند باید بتوانند نحوه انجام فعالیت‌های ورزشی خود را بهبود ببخشند.

درباره این مساله که توانبخشی دهلیزی، وستیبولار یا توابخشی تعادلی (vestibular rehabilitation) در کدام ورزش مهم است باید گفت که تمامی ورزش‌هایی که به تمرکز و ثبات حرکتی نیاز دارند، باید تحت درمان با توانبخشی تعادل و سرگیجه قرار گیرند. در غیر این صورت ممکن است فرد دچار عوارضی مانند سقوط در حین ورزش و آسیب‌های ناشی از آن شود.

برای توانبخشی تعادل و سرگیجه به کجا باید مراجعه کرد؟

برای انجام توانبخشی تعادل و سرگیجه لازم است به یک کلینیک مجهز مراجعه شود. یک شنوایی شناس ماهر در یک کلینیک مجرب می‌تواند به کمک تجهیزات مختلف بهترین برنامه درمانی را برای فرد در نظر بگیرد. بهترین کلینیک سرگیجه و تعادل، کلینیکی است که بتواند تمامی امکانات لازم را در اختیار بیمار قرار دهد.

برای مثال، کلینیک تخصصی گوش تهران یکی از مجهزترین کلینیک‌هایی است که ضمن درمان اختلالات مرتبط با گوش داخلی، زمینه انجام توانبخشی تعادل و سرگیجه را فراهم می‌آورد. دقت کنید که درمانگران این نوع توانبخشی باید به طور خاص برای درمان این نوع اختلالات آموزش دیده باشند.

بررسی وضعیت بیمار پس از انجام توانبخشی تعادل و سرگیجه به عهده پزشک معالج است. این گونه ارزیابی‌ها مشخص می‌کند که آیا باید فرایند توانبخشی تعادلی ادامه یابد یا خیر.

هزینه توانبخشی تعادل و سرگیجه چقدر است؟

هزینه توانبخشی تعادل و سرگیجه به فاکتورهای متعددی بستگی دارد. به طور کلی، شرایط هر بیمار مشخص می‌کند که فرد به چه تعداد جلسه توانبخشی نیاز خواهد داشت.

مسلما هر چه شدت اختلال و سرگیجه بیشتر باشد، فرد به تعداد جلسات توانبخشی تعادلی بیشتری نیاز پیدا می‌کند. هزینه توانبخشی تعادل و سرگیجه نیز بر اساس تعداد جلسات درمانی تعیین خواهد شد.

فاکتورهای دیگری نیز می‌توانند در تعیین هزینه توانبخشی تعادل و سرگیجه اثرگذار باشند که برخی از آن‌ها عبارت اند از:

• استفاده از دستگاه‌ها و تجهیزات کمک کننده.
• طول درمان.
• هزینه‌های مرتبط با کلینیک.
• استفاده احتمالی از داروها.
• نوع اختلال یا بیماری.
• محل جغرافیایی کلینیک.
• مهارت شنوایی شناس.

برای اطلاع از هزینه توانبخشی تعادل و سرگیجه می‌توانید با کلینیک تخصصی گوش تهران، تماس بگیرید.

ورزش برای تعادل گوش میانی

در ادامه مانورها و تمریناتی برای تعادل گوش میانی، ذکر شده که در منزل هم قادر به انجام آن خواهید بود، اما فراموش نکنید که مراجعه به یک متخصص و انجام توانبخشی تخصصی و اصولی بهترین اقدام است.

مانور Epley

اگر کریستال‌های کلسیمی پوشاننده گوش میانی دچار مشکل شود، شخص به سرگیجه موضعی حمله‌ای خوش خیم با نام علمی BPPV دچار می‌شود. خوشبختانه این نوع قابل درمان‌ترین نوع سرگیجه است.

مانور Epley اصلی نیازمند یک شخص مراقب بود، اما در روش اصلاح شده‌ی زیر این مانور را به تنهایی در خانه نیز می‌توانید انجام دهید. اگر BPPV گوش چپ دارید این مراحل را دنبال کرده و در غیر این صورت مراحل را در جهت مخالف انجام دهید:

• در رختخواب صاف بنشینید. پاهای خود را دراز کرده و یک بالش پشت خود قرار دهید.
• سر خود را 45 درجه به چپ بچرخانید.
• به سرعت دراز بکشید تا زمانی که شانه‎هایتان روی بالش قرار گیرند. سپس 30 ثانیه صبر کنید تا سرگیجه شما کاهش یابد.
• سر خود را، بدون آن که بلند کنید، 90 درجه به سمت راست چرخانده و 30 ثانیه نگه دارید.
• بدن خود را چرخانده تا زمانی که به پهلوی راست خود دراز بکشید. سپس 30 ثانیه صبر کنید تا سرگیجه شما کاهش یابد
• روی لبه سمت راست تخت به صورت عمودی بنشینید.

پس از انجام مانور Epley به مدت 15 دقیقه به صورت عمودی بنشینید. این مانور را یکبار در روز انجام دهید تا اینکه به مدت 23 ساعت علائم سرگیجه را تجربه نکنید.

مانور Semont

برای انجام این مانور باید مراحل زیر را طی کنید:

• روی لبه تخت نشسته و سر خود را کمی در جهت مخالف گوش BPPV بچرخانید.
• به سرعت به مخالف جهتی که سر خود را چرخانده‌اید، دراز کشیده و 2-3 دقیقه صبر کنید.
• به سرعت برگردید و در حالی که وضعیت سر خود را حفظ کرده‌اید، به سمت دیگر خود دراز بکشید. این بار 30 ثانیه صبر کرده و به آرامی به حالت نشسته برگردید.

مانور Foster

مانور فاستر یا نیمه سالتو، یکی از ساده‌ترین تمرین‌ها برای سرگیجه است که نیازمند کمک شخص دیگری نبوده و حتی نیاز ندارد در رختخواب باشید. اگر BPPV گوش چپ دارید مطابق مراحل زیر و در غیر این صورت برعکس عمل کنید:

• زانو زده و دستان خود را روی زمین بگذارید. سر خود را به سمت بالا و عقب خم کرده و صبر کنید تا سرگیجه برطرف شود.
• پیشانی خود را روی زمین قرار دهید، چانه خود را به سمت زانوهای خود جمع کنید.
• سر خود را 45 درجه بچرخانید تا رو به آرنج چپ باشد. 30 ثانیه نگه دارید.
• سر خود را 45 درجه نگه دارید، سر خود را بالا بیاورید تا همسطح پشت و شانه هایتان باشد. 30 ثانیه نگه دارید.
• سر خود را به حالت کاملاً عمودی بلند کنید.

درمان خانگی مایع گوش وستیبولار یا توانبخشی تعادلی

در ادامه و بخش پایانی مقاله به تمریناتی اشاره می‌کنیم که مناسب درمان خانگی حرکت مایع گوش میانی یا وستیبولار و یا توانبخشی تعادلی هستند.

تمرینات Cawthorne-Cooksey

اهداف تمرینات کوثورن-کوکسی شامل شل کردن عضلات گردن و شانه، تمرین چشم برای حرکت مستقل از سر، تمرین تعادل خوب در موقعیت‌های روزمره، تمرین حرکات سر که باعث سرگیجه می‌شود (برای کمک به توسعه جبران دهلیزی) است.

این تمرینات شامل:

1. در رختخواب یا نشسته

الف- حرکات چشم

بالا و پایین، از این طرف به طرف دیگر، تمرکز روی انگشتی که از سه فوت تا یک پا از صورت فاصله دارد.

ب- حرکات سر

خم شدن به جلو و عقب، چرخش از این طرف به آن طرف

2. نشستن

الف. حرکات چشم و سر، به عنوان 1

ب- شانه‌ها را بالا بیاندازید و دایره کنید.

ج. به جلو خم شوید و اشیاء را از روی زمین بردارید.

د. از پهلو به پهلو خم شوید و اشیاء را از روی زمین بردارید.

3. ایستاده

الف- حرکات چشم، سر و شانه، به صورت 1 و 2

ب. از حالت نشسته به حالت ایستاده با چشمان باز و سپس بسته تغییر وضعیت دهید. (لطفاً توجه داشته باشید که این کار برای سالمندان مبتلا به فشار خون وضعیتی توصیه نمی‌شود)

ج- یک توپ را از دستی به دست دیگر بالاتر از سطح چشم پرتاب کنید.

د- توپ را از دستی به دست دیگر زیر زانو بیندازید.

ه. از حالت نشسته به حالت ایستاده تغییر وضعیت دهید و در بین آن بچرخید.

4. حرکت در اطراف

الف. از یک شیب بالا و پایین بروید.

ب. از پله ها بالا و پایین بروید.

ج. پرتاب و گرفتن یک توپ.

د. هر بازی شامل خم شدن، کشش و هدف (به عنوان مثال، بولینگ).

نکات مهم درباره توانبخشی تعادل و سرگیجه

همانطور که گفته شد توانبخشی تعادل یک راهکار مناسب برای درمان اختلالات گوش داخلی و سرگیجه است. توانبخشی و حرکات مرتبط با آن به افراد کمک می‌کند تا در مدت کوتاهی سرگیجه ناشی از عفونت گوش میانی را درمان کنند. به دلیل اهمیت بالای این موضوع در ادامه به مزیت‌های توانبخشی و درمان‌های توانبخشی خانگی برای رفع سرگیجه می‌پردازیم.

مزیت توانبخشی تعادل برای رفع سرگیجه

مزیت اصلی توانبخشی تعادل برای درمان سرگیجه ایجاد توان در عضلات جهت بازیابی خود می‌باشد. مزیت دیگر آن ایجاد هماهنگی مجدد مابین گوش، چشم، سایر اعضای بدن و مغز است. علاوه بر آن تمرینات تعادلی باعث می‌شوند تا مغز افراد به اختلالات آزار دهنده عادت کند.

تأثیر ورزش برای تعادل گوش میانی

ورزش برای سرگیجه گوش میانی یک درمان کاملاً مؤثر است. زیرا حرکات مختلف ورزشی تأثیر مستقیمی بر بهبود و حفظ تعادل می‌گذارند. بنابراین یک پزشک متخصص به محض تشخیص دلایل ایجاد سرگیجه حرکات ورزشی را برای بیمار تجویز می‌کند.

این حرکات بسیار ساده بوده و افراد با هر شرایطی قادر به انجام آن‌ها هستند. انجام این حرکات سبب بهبود و کاهش علائم سرگیجه می‌شوند. به نحوی که بعد از چند هفته سرگیجه به کلی درمان می‌شود.

در نهایت باید گفت برای درمان یا بهبود سرگیجه و عدم تعادل لازم است فرد تحت درمان و توانبخشی تعادل و سرگیجه قرار گیرد. که همانطور که گفته شد بهترین راه برای این کار مراجعه به مراکز و کلینیک‌های تخصصی مربوط به سرگیجه مانند کلینیک گوش تهران واقع در خیابان ولیعصر است.

منابع:

• https://balanceanddizziness.org/
• https://www.healthline.com