ساختار گوش و عملکرد آن: آشنایی با آناتومی گوش و حلق و بینی

ساختار گوش را می‌توان به سه بخش اصلی تقسیم کرد: گوش خارجی (external ear)، گوش میانی (middle ear) و گوش داخلی (inner ear). این اندام پیچیده شنوایی با انتقال (یا تبدیل امواج صوتی به تکانه‌های الکتروشیمیایی) صدا را تشخیص و تحلیل می‌کند؛به عبارت دیگر، گوش به عنوان یک رسیور (receiver) و فیلتر شنوایی (auditory filter) عمل می‌کند که تحریکات صوتی را به سیگنال‌های قابل تفسیر تبدیل می‌کند و سپس توسط سیستم عصبی مرکزی (central nervous system) پردازش می‌شوند. از این رو، عملکردهای اصلی گوش شامل تشخیص (detection)، انتقال (transmission) و تبدیل (conversion) امواج صوتی به ایمپالس‌های الکتریکی است. همچنین، در حفظ تعادل بدن نیز نقش بسیار مهمی دارد.

برای آشنایی بیشتر با ساختار گوش  و عملکرد آن، تا انتهای مقاله همراه ما باشید.

ساختار و آناتومی گوش(ear anatomy)

گوش انسان، مانند گوش دیگر پستانداران، دارای اندام‌های حسی است که از دو عملکرد کاملاً متفاوت برخوردار است: عملکرد شنوایی و تعادل وضعیتی و هماهنگی حرکات سر و چشم؛ از نظر آناتومی، گوش دارای سه قسمت قابل تشخیص است:

1. گوش خارجی یا external ear
2. گوش میانی یا middle ear
3. گوش داخلی یا inner ear

ساختار گوش خارجی(external ear)

ساختار گوش خارجی بوسیله پرده گوش(tympanic membran) و مجرای گوش خارجی تشکیل می‌شود که صداها را دریافت می‌کند و آنها را از طریق لاله گوش به گوش میانی منتقل می‌کند. پرده گوش بصورت دایره‌ای و انعطاف‌پذیر است و با برخورد امواج صوتی ورودی به آن شروع به لرزش می‌کند. در زیر ساختار هر یک از اجزای گوش خارجی را توضیح داده‌ایم.^{The ear: structure and functions}

کانال گوش

مجرای گوش از بخش خارجی گوش شروع شده و به پرده صماخ یا پرده گوش (tympanic membrane) ختم می‌شود؛ این کانال حدود دو و نیم سانتی‌متر طول دارد و نقش مهمی در انتقال صدا از گوش خارجی به گوش میانی ایفا می‌کند. پوست مجرای گوش بسیار حساس بوده و واکنش‌های شدیدی نسبت به درد، فشار و حتی لمس‌های ملایم دارد. این حساسیت بالا به دلیل تراکم زیاد عصب‌های حسی در این ناحیه است. ساختار کانال به گونه‌ای است که یک‌سوم خارجی آن از غضروف (cartilage) تشکیل شده، که انعطاف‌پذیری بیشتری دارد، در حالی که دو سوم داخلی آن از استخوان (bone) ساخته شده که ثبات و محافظت بیشتری را فراهم می‌کند.

پرده گوش

پرده گوش یا غشای تمپان، بسیار کوچک و نازک است و نقش حیاتی در فرآیند شنوایی دارد؛ این غشای نیمه‌شفاف با رنگ خاکستری، به دلیل نازکی و انعطاف‌پذیری‌ خود، می‌تواند امواج صوتی را به ارتعاشات تبدیل کرده و به گوش میانی انتقال دهد. قسمت مرکزی پرده گوش به استخوان چکشی گوش میانی متصل است.  این سیستم به تقویت و انتقال صدا به گوش داخلی کمک می‌کند و فرآیند شنوایی را آغاز می‌کند.

عملکرد گوش خارجی

گوش خارجی مانند یک قیف عمل می‌کند که ارتعاشات هوا را به سمت پرده گوش هدایت می‌کند و در عین حال نقش مهمی در تشخیص موقعیت منبع صدا ایفا می‌کند؛ فرآیند موقعیت‌یابی صدا برای اصواتی که از جهات چپ یا راست نزدیک می‌شوند، به دو روش اصلی انجام می‌گیرد.

اول اینکه، موج صدا کمی زودتر به گوشی که به منبع صدا نزدیک‌تر است می‌رسد؛ دوم اینکه، شدت صدا هنگام رسیدن به گوش دورتر کاهش می‌یابد، زیرا سر به عنوان یک مانع صوتی عمل کرده و تا حدی مسیر امواج صوتی را مسدود می‌کند. مغز این نشانه‌های زمانی و شدت صوتی را ادغام می‌کند تا محل دقیق منبع صدا را تشخیص دهد؛ بنابراین، تشخیص مکان دقیق صدا با استفاده از یک گوش به‌تنهایی بسیار دشوار است.

ساختار گوش میانی

حفره تمپان شامل سه استخوان به عنوان کوچکترین استخوان بدن و دو عضله کوچک است؛ از استخوان‌ها به عنوان استخوانچه‌های شنوایی نیز یاد می‌شود که پرده گوش را به گوش داخلی متصل می‌کند. استخوان‌ها از خارجی‌ترین تا درونی‌ترین آنها، چکشی، سندانی و رکابی نام دارند. اجرای هر یک از قسمت‌های گوش میانی عبارتند از:

• استخوان چکشی به پرده گوش متصل بوده و شامل دسته‌ای است که به سطح داخلی پرده گوش متصل می‌شود، و یک قسمت سر دارد که از دیواره حفره گوش معلق است.
• استخوان سندانی در سمت نزدیک به پرده گوش و به استخوان رکابی سمت نزدیک به گوش داخلی متصل است.
• استخوان های رکابی دارای قوس و دو پایه هستند. این پایه‌ها توسط یک تکه بافت حلقوی در شکافی به نام دریچه بیضی شکل، که ورودی گوش داخلی نامیده شده است، نگه داشته می‌شود.
• استاپدیوس کوچکترین عضله گوش داخلی نام دارد که  به استخوانچه رکابی وصل می‌شود.
• تنسور تمپانی، عضله دیگر گوش داخلی است که روی استخوان چکشی قرار می‌گیرد.

این استخوان‌ها از طریق پنجره بیضی شکل که حلزون را می‌پوشاند، پلی بین پرده گوش و گوش داخلی ایجاد کرده‌اند؛ یک لوله باریک به طول تقریبی 3.5 سانتی متر، به نام لوله استاش(eustachian tube)، گوش را به قسمت پشت حلق متصل می‌کند. لوله استاش مانند دریچه تنظیم فشار عمل و فشار دو طرف پرده گوش را متعادل می‌کند، به گونه‌ای که صدا به درستی شنیده شود.

عملکرد ساختار گوش میانی

وقتی پرده گوش با امواج هوا به لرزش در می‌آید، مجموعه استخوان‌های کوچک در گوش داخلی نیز با همان سرعت (فرکانس) شروع به حرکت می‌کنند. این حرکت از پرده گوش به سمت دریچه بیضی (که بخشی دیگر از گوش است) منتقل می‌شود. هر بار که لرزش اتفاق می‌افتد، فشار به دریچه بیضی وارد می‌شود و در نهایت باعث می‌شود که مایع داخل گوش نیز با همان فرکانس امواج صوتی به لرزش درآید.

ساختار گوش داخلی

در بخش داخلی گوش میانی، یک محفظه کوچک درون استخوان جمجمه قرار دارد که دستگاه شنوایی و تعادلی را در بر می‌گیرد و به آن “گوش داخلی” گفته می‌شود. گوش داخلی از دو بخش اصلی تشکیل شده است: حلزون گوش (cochlea) که مسئول شنوایی است، و کانال‌های نیم‌دایره و دهلیز که وظیفه تعادل را بر عهده دارند. حلزون گوش ظاهری شبیه به حلزون دارد و به وسیله غشا به سه بخش تقسیم می‌شود. این محفظه‌ها از مایعی پر شده‌اند که هنگام ورود صدا به لرزش درمی‌آید. این لرزش‌ها باعث حرکت موهای ریز پوشاننده غشا می‌شود و این حرکت‌ها سیگنال‌های الکتریکی را به مغز ارسال می‌کنند.

کانال‌های نیم دایره نیز به عنوان کانال شناخته می‌شوند؛ این کانال‌های کوچک در زاویه‌های تقریبا قائم (90 درجه) نسبت به یکدیگر قرار گرفته‌اند. این حالت به مغز اجازه می‌دهد تا بداند که سر در کدام جهت حرکت می‌کند. این کانال‌های نیمه دایره‌ای پر از مایعی به اسم اندولنف است.

عصب جمجمه هشتم که از گوش داخلی منشا می‌گیرد و به سمت مغز می‌رود، در واقع به عنوان عصب شنوایی شناخته شده است؛ این عصب هم اطلاعات تعادل و هم شنوایی را به مغز منتقل می‌کند. همراه با عصب جمجمه هشتم، عصب جمجمه‌ای هفتم نیز از کانال گوش داخلی گذر می‌کند؛ عصب جمجمه هفتم به عنوان عصب صورتی شناخته می‌شود زیرا تکانه‌های عصبی را به عضلات صورت می‌رساند.

عملکرد ساختار گوش داخلی

سلول‌های مو مانند داخلی، نیروی مکانیکی صدا (ارتعاش مایع حلزون) را به تکانه‌های الکتریکی شنوایی تبدیل می‌کنند (پتانسیل‌های عملی که پیام‌های شنوایی را به مغز می‌فرستند)؛ و سپس با رشته‌های عصبی که عصب شنوایی منتهی به مغز را تشکیل می‌دهند ارتباط برقرار می‌کنند.

سرانجام، این ارگان با ایجاد تکانه‌های الکتریکی که از طریق عصب شنوایی یا عصب دهلیزی-حلقوی به مغز ارسال می‌شود، انرژی مکانیکی امواج صوتی را به انرژی عصبی تبدیل می‌کند. عدم دریافت این تکانه‌های الکتریکی در مغز نشانه نقص یا آسیب دیدگی گوش است و این هشداری است که در سیستم شنوایی ما چیزی وجود ندارد.

آناتومی گوش، حلق و بینی؛ اجزای حلق

در قسمت حلق، ساختار پیچیده‌ای وجود دارد که برای تنفس و تولید صدا، به کار می‌روند؛ معمولا حلق را با نام گلو نیز به کار می‌بریم، که شامل یک لوله عضلانی با طول 12.5 سانتی‌متر است، و از قاعده جمجمه تا مری و حنجره، امتداد پیدا می‌کند.

آناتومی حلق به سه قسمت اصلی نازوفارنکس، اوروفارنکس و حنجره تقسیم بندی می‌شود و هر قسمت، به خودی خود نقش مهمی در فرایندهای تنفسی و گوارشی خواهند داشت.

نازوفارنکس

نازوفارنکس به ناحیه‌ای از دستگاه تنفسی اطلاق می‌شود که حفره بینی را به قسمت بالای گلو، یا همان حلق، متصل می‌کند و در واقع مسیر عبور هوا به سوی دستگاه تنفسی تحتانی است؛ این ناحیه در قسمت پشتی بینی و بالای حلق قرار دارد و نقش مهمی در فرآیند تنفس و همچنین محافظت از بدن در برابر عوامل بیماری‌زا ایفا می‌کند.

اوروفارنکس

لوزه‌های پالاتین و پایه زبان، در ناحیه پشت حفره دهان واقع شده‌اند که به آن اوروفارنکس می‌گویند؛ لوزه‌ها بخش مهمی از سیستم ایمنی هستند، که بدن را در برابر عفونت‌ها مقاوم می‌سازند. از طرفی، اوروفارنکس با هدایت هوا و غذا به سمت ریه و معده، وظیفه شروع فرایند گوارش را بر عهده دارد.

حنجره

پایین‌ترین بخش گلو (بالای نای و مری)، که یک مسیر مشترک برای هوا و غذا می‌سازد را حنجره می‌گویند؛ ناحیه حنجره، وظیفه هماهنگی رفلکس بلع و هدایت مواد، به مسیرهای مختلف را، بر عهده دارد. در این ناحیه، ساختاری فلپ مانند، تحت عنوان اپی گلوت وجود دارد، که از ورود غذا به نای در هنگام بلع جلوگیری می‌کند.

فرایند بلع، فرایندی است که حدود ۲۵ عضله و عصب را درگیر می‌کند، و به شدت، نیازمند هماهنگی بین عضلات مختلف در ناحیه حلق خواهد بود. برای مثال، اپی گلوت نای را می‌بندد و ماهیچه‌های حلق طبق یک توالی دقیق، منقبض می‌شوند، تا از ورود غذا و مایعات به نای جلوگیری گردد.

خونرسانی به گلو نیز توسط شریان کاروتید خارجی انجام می‌گیرد، و عصب واگ کنترل اعصاب این ناحیه را بر عهده دارد. برای رویدادهایی مانند سرفه، تمامی عملکردهای حسی و حرکتی این ناحیه، به صورت هماهنگ با یکدیگر عمل کرده، و یک مکانیزم محافظتی برای سیستم تنفسی ایجاد می‌کنند.

آناتومی گوش، حلق و بینی؛ اجزای بینی

بخش مهمی از سیستم تنفسی فوقانی، بینی است که با آناتومی پیچیده خود، عملکردهایی مانند بویایی، تنفس و فیلتر هوا را انجام می‌دهد؛ در ادامه، به تشریح آناتومی بینی می‌پردازیم.

بخش خارجی بینی

ناحیه خارجی بینی از استخوان‌ها، غضروف‌ها و بافت‌های نرم تشکیل می‌شود. پل بینی، ناحیه استخوانی آن است و غضروف‌ها با ساختار انعطاف‌پذیر خود، در ادامه پل قرار می‌گیرند؛ به طوری که قسمت پایینی یا نوک بینی را می‌سازند. حفره‌های بینی نیز، به کمک سپتوم از یکدیگر جدا می‌شوند. سپتوم همان ناحیه غضروفی استخوانی است، که در وسط بینی قرار می‌گیرد.

بخش داخلی بینی

آناتومی داخلی بینی، پیچیدگی‌های بیشتری دارد که بخش‌های مختلف آن به قرار زیر هستند:

حفره‌های بینی

این حفره‌ها دو مسیر هوایی مجزا هستند، که به صورت موازی در داخل بینی قرار گرفته‌اند. هنگامی که هوا از طریق حفره‌های بینی وارد می‌شود، مرطوب شده و به شکل هوای گرم، به سمت دستگاه تنفسی داخلی هدایت می‌گردد. برآمدگی‌های استخوانی که مخروط بینی را تشکیل می‌دهند، فضای کافی برای تلاطم و فیلتراسیون هوا در حفره‌های بینی را فراهم می‌کنند.

سینوس‌های پارانازال

که شامل چهار جفت سینوس پارانازال، تحت عناوین فرونتال، اتموئید، اسفنوئید و ماگزیلاری می‌شود. این سینوس‌ها، فضایی پر از هوا تشکیل می‌دهند، و باعث می‌شوند تا وزن جمجمه کمتر از مقدار واقعی به نظر برسد؛ از این رو، نگهداری سر بر روی گردن، راحت‌تر خواهد بود. ضمن اینکه اجزای داخلی سینوس‌های پارانازال، مانع از ورود غبارها و عوامل بیماری‌زا به دستگاه تنفسی می‌شوند، و به سلامت آن کمک می‌کنند.

منطقه بویایی

ناحیه بویایی در بخش فوقانی حفره بینی قرار دارد و شامل سلول‌های گیرنده بویایی تخصصی است که به تشخیص انواع بوها کمک می‌کنند؛این سلول‌های گیرنده، که به طور مستقیم با مولکول‌های موجود در هوا در تماس‌اند، قادرند مولکول‌های بویایی را شناسایی کرده و به سیگنال‌های الکتریکی تبدیل کنند.

ناحیه تنفسی

بیشتر حجم حفره بینی، توسط ناحیه تنفسی اشغال شده است، که به تهویه مطبوع کمک می‌کند. موهای‌ریزی که در داخل حفره بینی قرار گرفته‌اند هم می‌توانند به هدایت مخاط به سمت حلق کمک کنند.

ساختار پیچیده گوش و عملکرد دقیق آن نقش مهمی در شنیدن و حفظ تعادل دارد، اما این سیستم به تنهایی عمل نمی‌کند. گوش از طریق مسیرهای خاصی با حلق و بینی در ارتباط است، و این ارتباط‌ها برای عملکرد صحیح سیستم شنوایی و تعادلی بسیار حیاتی هستند. برای درک بهتر این موضوع و آشنایی با نحوه ارتباط گوش و حلق و بینی، مطالعه‌ی مقاله مرتبط می‌تواند مفید باشد.

آناتومی گوش، حلق و بینی یک مجموعه به هم پیوسته را تشکیل می‌دهند، که علاوه بر عملکرد منحصر به فرد خود، به صورت هماهنگ با یکدیگر نیز عمل می‌کنند. این مساله به طور خاص، در فرایند تنفس و گوارش به وضوح دیده می‌شود. آناتومی گوش، حلق و بینی به گونه‌ای است که اختلال در عملکرد یک قسمت، می‌تواند بر فعالیت سایر قسمت‌ها نیز تاثیر بگذارد. بنابراین، بهتر است در صورت بروز علائم بیماری، حتما با یک پزشک متخصص گوش، حلق و بینی مشورت نمایید.

آموزش گوش دادن یا توانبخشی شنوایی می‌تواند به برخی از افراد مبتلا به ناشنوایی یا کم شنوایی کمک کند تا توانایی دریافت و پردازش صدا و درک صحبت کردن را به صورت روان‌تری دریافت کنند. کلینیک گوش تهران در خیابان ولیعصر با داشتن بهترین متخصصان گوش، حلق و بینی و شنوایی شناسی، برترین خدمات را به بیماران ارائه می‌دهد. اگر شما علاقه‌مند به کسب اطلاعات بیشتر در مورد روش درمانی کلینیک گوش تهران و تیم حاذق این کلینیک هستید؛ با کلینیک گوش تهران تماس بگیرید.

پزشکان تیم کلینیک گوش تهران با سابقه طولانی بیست ساله جراحی‌های گوش می‌توانند مشاوره خوبی برای درمان بیمارهای گوش شما باشند. کلیه محتوای سایت کلینیک گوش تهران توسط متخصصان ماهر این تیم ازجمله دکتر نسرین یزدانی، دکتر محسن احدی، دکتررضا زاده و دکتر ساسان دبیری به تایید رسیده است.