ساختار گوش و عملکرد آن + آناتومی گوش و حلق و بینی

گوش را می‌توان به سه قسمت تقسیم کرد. خارجی، میانی و داخلی. در ادامه این مقاله با ما همراه باشید تا با ساختار گوش  و عملکرد آن آشنا شوید. گوش انسان، اندام شنوایی و تعادلی است که با انتقال (یا تبدیل امواج صوتی به تکانه‌های الکتروشیمیایی) صدا را تشخیص و تحلیل می‌کند و حس تعادل را در ما ایجاد می‌کند. گوش(ear) به عنوان گیرنده و فیلتر عمل می‌کند که در آن محرک‌های شنوایی به اطلاعات تبدیل می‌شوند که متعاقباً توسط مغز رمزگشایی می‌شوند. بنابراین، عملکردهای اصلی انجام شده توسط گوش تشخیص، انتقال و تبدیل اصوات به تکانه‌های الکتریکی است.

ساختار و آناتومی گوش(ear anatomy)

گوش انسان، مانند گوش دیگر پستانداران، دارای اندام‌های حسی است که از دو عملکرد کاملاً متفاوت برخوردار است: عملکرد شنوایی و تعادل وضعیتی و هماهنگی حرکات سر و چشم. از نظر آناتومی، گوش دارای سه قسمت قابل تشخیص است: گوش خارجی ، میانی و داخلی.

ساختار گوش خارجی(external ear)

ساختار گوش خارجی بوسیله پرده گوش(tympanic membran) و مجرای گوش خارجی تشکیل می‌شود که صداها را دریافت می‌کند و آنها را از طریق لاله گوش به گوش میانی منتقل می‌کند. پرده گوش بصورت دایره‌ای و انعطاف‌پذیر است و با برخورد امواج صوتی ورودی به آن شروع به لرزش می‌کند. در زیر ساختار هر یک از اجزای گوش خارجی را توضیح داده‌ایم.^{The ear: structure and functions}

کانال گوش

مجرای گوش از گوش خارجی شروع می‌شود و به پرده گوش ختم می‌شود. طول کانال تقریباً دو و نیم سانتی متر است. پوست مجرای گوش به درد و فشار بسیار حساس است. در زیر پوست یک سوم کانال خارجی غضروف و دو سوم داخلی آن استخوان است.

پرده گوش

اندازه پرده گوش بسیار کوچک است. اصطلاح پزشکی پرده گوش، غشای تمپان است. پرده گوش یک غشا خاکستری شفاف است. به قسمت مرکزی پرده، استخوان چکشی گوش میانی متصل است.

عملکرد گوش خارجی

گوش خارجی به عنوان یک قیف برای انتقال ارتعاشات هوا از طریق پرده گوش عمل می‌کند. همچنین عملکرد موقعیت یابی صدا را دارد. موقعیت یابی صدا برای اصواتی که از چپ یا راست نزدیک می‌شوند به دو روش تعیین می‌شود.

اولاً، موج صدا کمی زودتر از رسیدن به گوش دیگر، به گوش نزدیکتر به صدا می‌رسد. ثانیا، صدا هنگام رسیدن به گوش دوم از شدت کمتری برخوردار است، زیرا سر به عنوان یک مانع صوتی عمل می‌کند و تا حدی پخش امواج صوتی را مختل می‌کند. تمام این نشانه‌ها توسط مغز برای تعیین محل منبع صدا ادغام می‌شوند. بنابراین موقعیت یابی صدا فقط با یک گوش دشوار است.

ساختار گوش میانی

حفره تمپان شامل سه استخوان به عنوان کوچکترین استخوان بدن و دو عضله کوچک است. از استخوان‌ها به عنوان استخوانچه‌های شنوایی نیز یاد می‌شود که پرده گوش را به گوش داخلی متصل می‌کند. استخوان‌ها از خارجی‌ترین تا درونی‌ترین آنها، چکشی، سندانی و رکابی نام دارند. اجرای هر یک از قسمت‌های گوش میانی عبارتند از:

• استخوان چکشی به پرده گوش متصل بوده و شامل دسته‌ای است که به سطح داخلی پرده گوش متصل می‌شود، و یک قسمت سر دارد که از دیواره حفره گوش معلق است.
• استخوان سندانی در سمت نزدیک به پرده گوش و به استخوان رکابی سمت نزدیک به گوش داخلی متصل است.
• استخوان های رکابی دارای قوس و دو پایه هستند. این پایه‌ها توسط یک تکه بافت حلقوی در شکافی به نام دریچه بیضی شکل، که ورودی گوش داخلی نامیده شده است، نگه داشته می‌شود.
• استاپدیوس کوچکترین عضله گوش داخلی نام دارد که  به استخوانچه رکابی وصل می‌شود.
• تنسور تمپانی، عضله دیگر گوش داخلی است که روی استخوان چکشی قرار می‌گیرد.

این استخوان‌ها از طریق پنجره بیضی شکل که حلزون را می‌پوشاند، پلی بین پرده گوش و گوش داخلی ایجاد کرده‌اند. یک لوله باریک به طول تقریبی 3.5 سانتی متر، به نام لوله استاش(eustachian tube)، گوش را به قسمت پشت حلق متصل می‌کند و مانند دریچه تنظیم فشار عمل و فشار دو طرف پرده گوش را متعادل می‌کند، به گونه‌ای که صدا به درستی شنیده شود.

عملکرد ساختار گوش میانی

همزمان با لرزش پرده گوش در پاسخ به امواج هوا، زنجیره استخوان‌های گوش داخلی با همان فرکانس به حرکت در می‌آیند. فرکانس حرکت از پرده گوش به دریچه بیضی (ساختار دیگری در گوش) منتقل می‌شود، در نتیجه با هر لرزش، فشار روی دریچه بیضی اعمال می‌شود. این حرکات موجی، مایع گوش داخلی را با همان فرکانس موج صوتی اصلی مرتعش می‌کند.

ساختار گوش داخلی

در بحث ساختار گوش در بخش داخلی گوش میانی در استخوان جمجمه یک محفظه کوچک قرار دارد که شامل دستگاه شنوایی و تعادل بوده که به عنوان گوش داخلی شناخته می‌شود. گوش داخلی دو قسمت اصلی دارد. حلزون گوش(cochlear) که قسمت شنوایی است و کانال‌های نیم دایره و دهلیز که قسمت تعادل است. حلزون گوش شکلی مشابه حلزون داشته و توسط غشا به سه بخش تقسیم می‌شود. محفظه‌ها پر از مایعی هستند که هنگام ورود صدا به لرزش در می‌آیند و باعث می‌شوند موهای کوچکی که غشا را پوشانده‌اند دچار لرزش شده و تکانه‌های الکتریکی را به مغز بفرستند.

کانال‌های نیم دایره نیز به عنوان کانال شناخته می‌شوند. این کانال‌های کوچک در زاویه‌های تقریبا قائم (90 درجه) نسبت به یکدیگر قرار گرفته‌اند. این حالت به مغز اجازه می‌دهد تا بداند که سر در کدام جهت حرکت می‌کند. این کانال‌های نیمه دایره‌ای پر از مایعی به اسم اندولنف است.

عصب جمجمه هشتم که از گوش داخلی منشا می‌گیرد و به سمت مغز می‌رود، در واقع به عنوان عصب شنوایی شناخته شده است. این عصب هم اطلاعات تعادل و هم شنوایی را به مغز منتقل می‌کند. همراه با عصب جمجمه هشتم، عصب جمجمه‌ای هفتم نیز از کانال گوش داخلی گذر می‌کند. عصب جمجمه هفتم به عنوان عصب صورتی شناخته می‌شود زیرا تکانه‌های عصبی را به عضلات صورت می‌رساند.

عملکرد ساختار گوش داخلی

سلول‌های مو مانند داخلی نیروی مکانیکی صدا (ارتعاش مایع حلزون) را به تکانه‌های الکتریکی شنوایی تبدیل می‌کنند (پتانسیل‌های عملی که پیام‌های شنوایی را به مغز می‌فرستند). آنها با رشته‌های عصبی که عصب شنوایی منتهی به مغز را تشکیل می‌دهند ارتباط برقرار می‌کنند. سرانجام، این ارگان با ایجاد تکانه‌های الکتریکی که از طریق عصب شنوایی یا عصب دهلیزی-حلقوی به مغز ارسال می‌شود، انرژی مکانیکی امواج صوتی را به انرژی عصبی تبدیل می‌کند. عدم دریافت این تکانه‌های الکتریکی در مغز نشانه نقص یا آسیب دیدگی گوش است و این هشداری است که در سیستم شنوایی ما چیزی وجود ندارد.

آناتومی گوش، حلق و بینی؛ اجزای حلق

در قسمت حلق، ساختار پیچیده‌ای وجود دارد که برای تنفس و تولید صدا، به کار می‌روند. معمولا حلق را با نام گلو نیز به کار می‌بریم، که شامل یک لوله عضلانی با طول 12.5 سانتی‌متر است، و از قاعده جمجمه تا مری و حنجره، امتداد پیدا می‌کند. آناتومی حلق به سه قسمت اصلی نازوفارنکس، اوروفارنکس و حنجره تقسیم بندی می‌شود و هر قسمت، به خودی خود نقش مهمی در فرایندهای تنفسی و گوارشی خواهند داشت.

نازوفارنکس

نازوفارنکس به ناحیه‌ای گفته می‌شود که حفره بینی را به قسمت بالای گلو، متصل می‌کند. این ناحیه، همان گذرگاه هوا در هنگام تنفس است. آدنوئیدها یا لوزه‌های حلقی، مجموعه‌ای از بافت‌های لنفاوی و دهانه شیپور استاش، در این ناحیه قرار می‌گیرند.

اوروفارنکس

لوزه‌های پالاتین و پایه زبان، در ناحیه پشت حفره دهان واقع شده‌اند که به آن اوروفارنکس می‌گویند. لوزه‌ها بخش مهمی از سیستم ایمنی هستند، که بدن را در برابر عفونت‌ها مقاوم می‌سازند. از طرفی، اوروفارنکس با هدایت هوا و غذا به سمت ریه و معده، وظیفه شروع فرایند گوارش را بر عهده دارد.

حنجره

پایین‌ترین بخش گلو (بالای نای و مری)، که یک مسیر مشترک برای هوا و غذا می‌سازد را حنجره می‌گویند. ناحیه حنجره، وظیفه هماهنگی رفلکس بلع و هدایت مواد، به مسیرهای مختلف را، بر عهده دارد. در این ناحیه، ساختاری فلپ مانند، تحت عنوان اپی گلوت وجود دارد، که از ورود غذا به نای در هنگام بلع جلوگیری می‌کند.

فرایند بلع، فرایندی است که حدود ۲۵ عضله و عصب را درگیر می‌کند، و به شدت، نیازمند هماهنگی بین عضلات مختلف در ناحیه حلق خواهد بود. برای مثال، اپی گلوت نای را می‌بندد و ماهیچه‌های حلق طبق یک توالی دقیق، منقبض می‌شوند، تا از ورود غذا و مایعات به نای جلوگیری گردد.

خونرسانی به گلو نیز توسط شریان کاروتید خارجی انجام می‌گیرد، و عصب واگ کنترل اعصاب این ناحیه را بر عهده دارد. برای رویدادهایی مانند سرفه، تمامی عملکردهای حسی و حرکتی این ناحیه، به صورت هماهنگ با یکدیگر عمل کرده، و یک مکانیزم محافظتی برای سیستم تنفسی ایجاد می‌کنند.

آناتومی گوش، حلق و بینی؛ اجزای بینی

بخش مهمی از سیستم تنفسی فوقانی، بینی است که با آناتومی پیچیده خود، عملکردهایی مانند بویایی، تنفس و فیلتر هوا را انجام می‌دهد. در ادامه، به تشریح آناتومی بینی می‌پردازیم.

بخش خارجی بینی

ناحیه خارجی بینی از استخوان‌ها، غضروف‌ها و بافت‌های نرم تشکیل می‌شود. پل بینی، ناحیه استخوانی آن است و غضروف‌ها با ساختار انعطاف‌پذیر خود، در ادامه پل قرار می‌گیرند؛ به طوری که قسمت پایینی یا نوک بینی را می‌سازند. حفره‌های بینی نیز، به کمک سپتوم از یکدیگر جدا می‌شوند. سپتوم همان ناحیه غضروفی استخوانی است، که در وسط بینی قرار می‌گیرد.

بخش داخلی بینی

آناتومی داخلی بینی، پیچیدگی‌های بیشتری دارد که بخش‌های مختلف آن به قرار زیر هستند:

• حفره‌های بینی؛ این حفره‌ها دو مسیر هوایی مجزا هستند، که به صورت موازی در داخل بینی قرار گرفته‌اند. هنگامی که هوا از طریق حفره‌های بینی وارد می‌شود، مرطوب شده و به شکل هوای گرم، به سمت دستگاه تنفسی داخلی هدایت می‌گردد. برآمدگی‌های استخوانی که مخروط بینی را تشکیل می‌دهند، فضای کافی برای تلاطم و فیلتراسیون هوا در حفره‌های بینی را فراهم می‌کنند.
• سینوس‌های پارانازال؛ که شامل چهار جفت سینوس پارانازال، تحت عناوین فرونتال، اتموئید، اسفنوئید و ماگزیلاری می‌شود. این سینوس‌ها، فضایی پر از هوا تشکیل می‌دهند، و باعث می‌شوند تا وزن جمجمه کمتر از مقدار واقعی به نظر برسد؛ از این رو، نگهداری سر بر روی گردن، راحت‌تر خواهد بود. ضمن اینکه اجزای داخلی سینوس‌های پارانازال، مانع از ورود غبارها و عوامل بیماری‌زا به دستگاه تنفسی می‌شوند، و به سلامت آن کمک می‌کنند.
• منطقه بویایی؛ ناحیه بویایی در سقف حفره بینی قرار می‌گیرد، و از سلول‌های مخصوص برای تشخیص انواع بو تشکیل می‌شود. عصب‌های بویایی این ناحیه، سیگنال‌هایی را به سمت مغز ارسال می‌کنند، تا پس از تفسیر، فرد متوجه بو شده و آن را تشخیص دهد.
• ناحیه تنفسی؛ بیشتر حجم حفره بینی، توسط ناحیه تنفسی اشغال شده است، که به تهویه مطبوع کمک می‌کند. موهای‌ریزی که در داخل حفره بینی قرار گرفته‌اند هم می‌توانند به هدایت مخاط به سمت حلق کمک کنند.

آناتومی گوش، حلق و بینی یک مجموعه به هم پیوسته را تشکیل می‌دهند، که علاوه بر عملکرد منحصر به فرد خود، به صورت هماهنگ با یکدیگر نیز عمل می‌کنند. این مساله به طور خاص، در فرایند تنفس و گوارش به وضوح دیده می‌شود. آناتومی گوش، حلق و بینی به گونه‌ای است که اختلال در عملکرد یک قسمت، می‌تواند بر فعالیت سایر قسمت‌ها نیز تاثیر بگذارد. بنابراین، بهتر است در صورت بروز علائم بیماری، حتما با یک پزشک متخصص گوش، حلق و بینی مشورت نمایید.

آموزش گوش دادن یا توانبخشی شنوایی می‌تواند به برخی از افراد مبتلا به ناشنوایی یا کم شنوایی کمک کند تا توانایی دریافت و پردازش صدا و درک صحبت کردن را به صورت روان‌تری دریافت کنند. کلینیک گوش تهران در خیابان ولیعصر با داشتن بهترین متخصصان گوش، حلق و بینی و شنوایی شناسی، برترین خدمات را به بیماران ارائه می‌دهد. اگر شما علاقه‌مند به کسب اطلاعات بیشتر در مورد روش درمانی کلینیک گوش تهران و تیم حاذق این کلینیک هستید؛ با کلینیک گوش تهران تماس بگیرید.

پزشکان تیم کلینیک گوش تهران با سابقه طولانی بیست ساله جراحی‌های گوش می‌توانند مشاوره خوبی برای درمان بیمارهای گوش شما باشند. کلیه محتوای سایت کلینیک گوش تهران توسط متخصصان ماهر این تیم ازجمله دکتر نسرین یزدانی، دکتر محسن احدی، دکتررضا زاده و دکتر ساسان دبیری به تایید رسیده است.