هر کودک از زمان تولد، یک روند رشد مختص به خود را دارد، که طی آن مهارت‌های مختلف از جمله گفتار و صحبت کردن در او کامل می‌شوند؛ اما گاهی ممکن است کودک، به درستی نقاط عطف رشد خود را پشت سر نگذارد؛ در چنین مواردی، تاخیر در گفتار اجتناب ناپذیر است! علل تاخیر در گفتار کودکان، موارد متعددی هستند؛ با این حال، اصلی‌ترین علت آن می‌تواند به شنوایی ضعیف یا مشکلات عصبی خاص، مانند آسیب مغزی، مربوط باشد.
در عمده موارد، علائم تاخیر در گفتار، از همان ابتدا، یعنی در سه سال اول زندگی، ظاهر می‌شوند، که والدین باید به آن توجه کنند؛ در هر حال، کمک گرفتن از یک شنوایی شناس و متخصص گوش، حلق و بینی، در ابتدای کار و برای معاینه وضعیت جسمانی کودک، می‌تواند کمک‌کننده باشد.
مطالعه پیشنهادی: گوش درد کودکان
علائم خطر تاخیر در گفتار
تاخیر در گفتار کودکان، اغلب از سنین حدود ۲ سالگی احساس می‌شود؛ کودکانی که به هر دلیلی، مهارت گفتاری مناسب را نداشته و در صحبت کردن دچار تاخیر هستند، ممکن است علائمی را نشان دهند، که بسته به سن آن‌ها متفاوت خواهد بود. روند رشد مهارت صحبت کردن در کودک، به صورت زیر، دنبال می‌گردد:
- یک سالگی؛ تا حدود ۱۲ ماهگی، کودک باید از اشاره یا دست زدن، برای خداحافظی استفاده کند.
- ۱۸ ماهگی؛ زمانی است که کودک باید استفاده از صداها را برای برقراری ارتباط، ترجیح داده و کمتر از حرکات استفاده نماید. همچنین، تا این سن باید فرایند تقلید صداها را به خوبی انجام داده، و درخواست‌های کلامی ساده را به درستی انجام دهد.
- در سن 2 سالگی؛ حداقل باید از حدود ۵۰ کلمه استفاده کند. با رسیدن به دو سالگی، باید گفتن کلمات و عبارات را به تقلید گفتار یا اعمال، ترجیح دهد.
- در حدود 2.5 سالگی؛ کودک باید عبارات دو کلمه‌ای منحصر به فرد را استفاده کند، یا ترکیب اسم و فعل را به کار ببرد.
- سن 3 سالگی؛ زمانی است که کودک باید حداقل از ۲۰۰ کلمه استفاده کند. همچنین، اشیا را باید با نام آن‌ها صدا بزند و اعضای خانواده، مخصوصا کسانی که ارتباط مستقیم با کودک دارند، باید به راحتی منظور او را متوجه شوند.
- در سن 4 سالگی؛ در این سن، اغلب صحبت‌های کودک باید قابل فهم باشند؛ حتی برای کسانی که با او زندگی نمی‌کنند.
در هر سنی، کودک باید کلماتی که پیش از این آموزش دیده را به راحتی به یاد آورده و به کار ببرد.
حرف نزدن کودک تا چه سنی طبیعی است؟
مهارت‌های گفتاری کودک، معمولا از همان زمان تولد و با ایجاد ناله در نوزاد، آغاز می‌گردد! با طی کردن فرایند رشد نوزاد، به تدریج شروع به غرغر کردن به ظاهر بی‌معنی می‌کند، که در واقع، شروع فرایند صحبت کردن است؛ تاخیر گفتار در کودکان، زمانی جدی می‌شود که آن‌ها به نقاط عطف گفتار معمولی، نرسیده باشند.Delayed Speech or Language Development (for Parents) – Nemours KidsHealth
رشد زبان و صحبت کردن، عموما از حدود ۴ تا ۶ ماهگی آغاز می‌شود؛ چنانچه کودک در دو ماهگی صدا نمی‌زند و یا صداهای دیگری را تولید نمی‌کند، احتمالا مشکل تاخیر در تکلم داشته باشد.
تفاوت تاخیر گفتاری و زبانی چیست؟
منظور از گفتار، بیان کلامی زبان است؛ به این معنا که کودک، صداها و کلمات را ساخته و بیان می‌کند؛ اما توانایی زبانی، شامل گرفتن و دادن اطلاعات است؛ یعنی فرد با استفاده از توانایی زبانی، به صورت شفاهی، غیر کلامی و نوشتاری، با دیگران ارتباط برقرار می‌کند. کودکی که تاخیر زبانی دارد، می‌تواند به درستی کلمات را ادا کند؛ اما معمولا فقط دو کلمه را کنار هم می‌گذارد. البته کودک با تاخیر در گفتار، کلمات و عبارات را برای بیان منظور و ایده‌های خود به کار می‌برد؛ اما درک آن‌ها دشوار است!
علت تاخیر در گفتار کودکان
علت تاخیر در گفتار کودکان، به عوامل متعددی بستگی دارد، که از جمله آن‌ها می‌توان موارد زیر را نام برد:
- مشکلات مرتبط با حفره دهان؛ وجود هر گونه اختلال در دهان، زبان یا کام، می‌تواند ایجاد صدا را دشوار سازد. برای مثال، ممکن است زبان به کف دهان متصل باشد!
- اختلالات گفتار و زبان؛ گاهی وجود اختلال در عملکرد مغز، توانایی‌های گفتاری و زبانی کودک را تحت تاثیر قرار می‌دهند. مثلا کودک سه ساله می‌تواند کاملا درک کند؛ اما نمی‌تواند کلمات زیادی را بیان نماید. آپراکسی، گفتار یکی از این اختلالات است.
- ضعف شنوایی؛ اگر کودک نوپا شنوایی ضعیفی داشته باشد، نمی‌تواند کلمات را به خوبی تشخیص داده و به کار ببرد. تشخیص شنوایی ضعیف، نسبتا دشوار است؛ اما تاخیر در گفتار کودکان را می‌توان یک علامت اصلی برای این اختلال دانست.
- عدم تحریک؛ اگر کودک در محیطی زندگی کند، که تحریک کلامی نداشته باشد، دچار اختلال تاخیر در گفتار می‌گردد.
- اختلال طیف اوتیسم؛ کودکان مبتلا به اوتیسم نیز، عمدتا دچار تاخیر در گفتار هستند. رفتارهای تکراری، اختلال در تعامل اجتماعی و تکرار عبارات به جای ایجاد عبارت‌های جدید، از علائم تاخیر در گفتار کودکان اوتیسم هستند.
- مشکلات عصبی؛ اختلالاتی مانند فلج مغزی، آسیب تروماتیک مغز و دیستروفی عضلانی، می‌توانند علت تاخیر در گفتار کودک باشند؛ فلج مغزی می‌تواند باعث کم شنوایی نیز بشود.
- ناتوانی ذهنی؛ اگر کودک به هر دلیلی، به ناتوانی ذهنی مبتلا باشد، احتمالا دچار تاخیر در گفتار می‌شود. صحبت نکردن کودک، می‌تواند در نتیجه مشکل شناختی یا ناتوانی در تشکیل کلمات، رخ دهد.
به‌طور کلی تاثیر کم شنوایی بر گفتار و زبان، موضوعی است که نمیتوان آن را نادید گرفت! کودکان کم‌شنوا با چالش‌های زیادی در یادگیری گفتار و زبان مواجه می‌شوند؛ کمبود یا کاهش شنوایی، دریافت صداها و کلمات را محدود کرده و می‌تواند بر رشد واژگان، تلفظ صحیح و ساختار جمله‌بندی‌ها، تأثیر منفی بگذارد. این کودکان اغلب در برقراری ارتباط و درک مکالمات، مشکل دارند.
ارتباط بیش فعالی و تاخیر کلامی
پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ارتباط قوی بین ADHD و تاخیر در گفتار کودکان وجود دارد! بر اساس نتایج این پژوهش‌ها، مشخص شده که کودکان مبتلا به ADHD، بیش از دیگران در معرض تاخیر در تکلم قرار دارند. آمار نشان می‌دهند که ۵۰ درصد از کودکان ADHD، به اختلال تاخیر در گفتار نیز مبتلا هستند.
انواع اختلالات گفتاری در کودکان
انواع اختلال تاخیر در گفتار کودکان، به قرار زیر هستند:
- لکنت زبان که طی آن جریان گفتار قطع می‌شود؛ این اختلال، می‌تواند علائم رفتاری یا جسمی به همراه داشته باشد. برای مثال، لرزش لب، حرکات ناگهانی سر، مشت گره کرده، پلک زدن سریع، تنش در صورت و شانه‌ها، از جمله علائم لکنت زبان هستند.
- آپراکسی گفتار؛ هر گونه اختلال در عملکرد مغز، که توانایی در صحبت کردن را تحت تاثیر قرار دهد، به عنوان آپراکسی گفتار شناخته می‌شود. این نوع تاخیر در گفتار کودکان، باعث اختلال در تشکیل صحیح صداهای گفتاری خواهد شد.
- دیزارتری؛ در اثر آسیب مغزی به وجود می‌آید، که با ضعف عضلانی صورت، لب‌ها، زبان، گلو و قفسه سینه همراه است. این اختلال، ممکن است با لکنت زبان، زمزمه کردن، صحبت کردن خیلی سریع یا خیلی آهسته و مشکل در حرکت دهان یا زبان، همراه باشد.
نحوه تشخیص تاخیر در گفتار کودک
با مشاهده علائم تاخیر در تکلم کودکان، باید در اسرع وقت، به یک آسیب‌شناس گفتار و زبان مراجعه نمایید. بررسی مهارت‌های گفتاری و زبانی کودک، کمک می‌کند تا وجود اختلال تاخیر در تکلم و شدت آن بررسی شود. در طول معاینات، متخصص باید فهم کودک، نحوه بیان او، رشد صدا و وضوح گفتار و همچنین، وضعیت دهان و حرکات کودک را ارزیابی نماید.
درمان تاخیر در گفتار کودکان
برای درمان تاخیر در گفتار کودکان، باید هم عوامل زمینه‌ای را برطرف نمود، و هم مشکلات گفتاری کودک به تدریج رفع شوند. در ادامه، به انواع روش‌های درمان تاخیر گفتاری کودک، اشاره می‌کنیم.
تمرینات گفتاری برای درمان تاخیر زبانی
اولین مرحله برای درمان تاخیر گفتار در کودکان، انجام تمرینات گفتاری برای درمان تاخیر زبانی است. گفتار درمانی، باید در اسرع وقت آغاز شود، تا کودک بتواند قبل از شروع سن تحصیل، توانایی گفتار معمول خود را به دست آورد. برای کودکی که تنها مشکلات گفتاری داشته باشد، گفتار درمانی برای درمان کامل او، کافی خواهد بود! از طرفی، گاهی در روند گفتار درمانی، گفتار درمانگر می‌تواند مشکلات احتمالی کودک را نیز تشخیص دهد!
خدمات مداخله زود هنگام
تاخیر در گفتار کودکان، باید خیلی زود درمان شود؛ در غیر این صورت، حدود ۴۰ تا ۶۰ درصد از کودکان در آینده، دچار مشکل در روابط اجتماعی، عاطفی، رفتاری و شناختی خود می‌شوند! در صورتی که پزشک، اختلال در گفتار را برای کودک ۳ ساله تشخیص دهد، لازم است قبل از شروع مدرسه، خدمات مداخله زودهنگام برای او انجام گیرند.
درمان بیماری زمینه‌ای
پیش از این اشاره کردیم، که مشکلات گفتاری کودک، می‌تواند ناشی از ضعف در شنوایی و اختلالات عصبی باشد. در چنین مواردی، باید همزمان با گفتار درمانی، بیماری‌های زمینه‌ای نیز درمان شوند، تا مساله درمان تاخیر در گفتار، به تدریج برطرف گردد. از جمله اقدامات درمانی در این زمینه، عبارتند از:
- درمان مشکلات مرتبط با شنوایی
- کار درمانی
- فیزیوتراپی
- مدیریت اختلالات عصبی
- اصلاح مشکلات فیزیکی مرتبط با زبان و دهان
- درمان تحلیل رفتار کاربردی (ABA)
مطالعه پیشنهادی: تست شنوایی سنجی کودکان و نوزادان
بهترین مرکز گفتار درمانی برای تاخیر کلامی
مراجعه به یک مرکز تخصصی و کمک گرفتن از متخصصان خبره، می‌تواند به درمان زود هنگام کودک شما کمک کند. کلینیک گوش تهران، یکی از بهترین مراکزی است که می‌توانید برای درمان تاخیر در گفتار کودکان خود، به آن جا مراجعه کنید.
سوالات متداول درباره تاخیر در گفتار کودکان
- آیا تاخیر در گفتار قابل درمان است؟ بله؛ از طریق گفتار درمانی و رفع مشکلات زمینه‌ای، می‌توان به درمان تاخیر در تکلم کمک کرد.
- چگونه می‌توانم به کودکم کمک کنم؟ صحبت کردن مداوم با کودک و تشویق او به تقلید صداها و حرکات، باعث تقویت گفتار او خواهد شد.
- تاثیرات تاخیر در گفتار بر روابط اجتماعی چیست؟ اگر کودک نتواند به درستی صحبت کند، یا عبارات او قابل فهم نباشند، نمی‌تواند با دیگران ارتباط برقرار نماید؛ پس روابط اجتماعی او دچار مشکل خواهد شد.
- آیا افراد بزرگسال هم می‌توانند تاخیر در گفتار داشته باشند؟ بله؛ هر فرد در هر سنی، می‌تواند دچار تاخیر در گفتار شود و باید در اسرع وقت، برای درمان آن اقدام نماید.
