سندرم آلپورت چیست؟ تاثیر آلپورت بر شنوایی

هنگامی که به دلیل اختلال در تولید کلاژن نوع IV، فیلتراسیون کلیه‌ها دچار مشکل گردد، بیمار به سندرم آلپورت (Alport Syndrome) مبتلا است. این اختلال ژنتیکی، از خفیف تا شدید متفاوت بوده، و می‌تواند به نارسایی و آسیب دائمی کلیه منجر شود! افراد مبتلا به این سندرم، مقداری خون یا پروتئین همراه با ادرار دفع می‌کنند، که در طولانی مدت شدت آن بیشتر شده، و عوارض جدی در پی دارد.

بیماری Alport Syndrome را می‌توان یک بیماری چند سیستمی دانست؛ زیرا وجود آن می‌تواند منجر به ناهنجاری‌های چشمی و کاهش شنوایی گردد. برای تشخیص این سندرم، لازم است آزمایش‌های خون و ادرار انجام گیرند، تا عملکرد کلیه‌ها بررسی شود. در ادامه، بیوپسی کلیه، ارزیابی شنوایی و آزمایش ژنتیک برای تجزیه و تحلیل DNA، می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر آن کمک نماید.

سندرم آلپورت چیست؟ چگونه به وجود می‌آید؟

در فرایند تصفیه خون در بدن، کلیه نقش حیاتی دارد که این کار را با استفاده از میلیون‌ها نفرون انجام می‌دهد. در نفرون‌ها، کیسه‌های کروی شکلی تحت عنوان گلومرول وجود دارند، که فرایند تصفیه خون را با استفاده از غشای پایه گلومرولی (GBM) انجام می‌دهند! حال اگر در این غشا، پارگی وجود داشته باشد، منجر به نشتی شده و فرایند تصفیه خون به درستی انجام نمی‌شود. تفاوت کلیه سالم با کلیه یک فرد مبتلا به Alport Syndrome نیز در همین مساله است!^{What is Alport syndrome? – CORE Kidney | UCLA Health}

نحوه ابتلا به Alport Syndrome

زمانی غشای GBM دچار پارگی می‌شود، که جهش‌های ژنی، مانع از تولید کلاژن نوع IV بشوند. وجود این کلاژن برای آنکه غشای GBM، عمل فیلتراسیون را به شکل دقیق انجام دهد، ضروری است. اگر کلاژن نوع IV، که از سه زنجیره پروتئینی در هم تنیده تشکیل شده، ناکارآمد باشد و یا به طور کامل تشکیل نشود، GBM نمی‌تواند به درستی شکل بگیرد؛ این یعنی احتمال پارگی در غشای GBM وجود دارد که در نهایت، منجر به سندرم آلپورت خواهد شد.

عوارض پارگی غشای GBM

در واقع GBM وظیفه دارد، تا از خروج پروتئین‌ها و سلول‌های خونی همراه با ادرار جلوگیری کند؛ به این ترتیب، اگر GBM وظیفه خود را به درستی انجام ندهد، در آزمایش ادرار، مقداری خون یا پروتئین یافت می‌شود که نشان می‌دهد کلیه‌ها توانایی تصفیه ادرار را به طور کامل ندارند! در صورتی که این وضعیت به حال خود رها شود، بیماری به تدریج بدتر شده و احتمال ابتلا به نارسایی کلیه وجود دارد.

سندرم آلپورت چه علائمی دارد؟

بسته به اینکه کلاژن‌های نوع IV، تا چه اندازه با فرم سالم خود اختلاف داشته باشند، شدت بیماری Alport Syndrome متفاوت است. به همان نسبت نیز علائمی که فرد نشان می‌دهد، متغیر خواهد بود. با این حال، علائم سندرم آلپورت که تقریبا در تمام بیماران به چشم می‌خورند، عبارتند از:

• وجود خون در ادرار به مقدار بسیار کم؛ که تنها از طریق آزمایش قابل تشخیص است.
• وجود پروتئین در ادرار یا پروتئینوری؛ که با آزمایش تعیین می‌گردد.
• ابتلا به بیماری مزمن کلیه یا نارسایی کلیه
• اختلال در شنوایی
• ابتلا به بیماری‌های چشمی

افرادی که به نارسایی کلیه مبتلا می‌شوند، علائم جانبی نیز دارند که مهم‌ترین آن‌ها شامل موارد زیر هستند:

• تورم بدن مخصوصا در دست‌ها و مچ پا
• حالت تهوع و استفراغ
• گرفتگی عضلات
• خستگی شدید و ضعف

چرا سندرم آلپورت منجر به کاهش شنوایی یا ناشنوایی می‌شود؟

پیش از این اشاره کردیم، که در افراد مبتلا به سندرم آلپورت، تولید کلاژن نوع IV مختل می‌شود؛ این اختلال به دلیل جهش در ژن‌های COL4A3، COL4A4 و COL4A5، به وجود می‌آید. بسته به اینکه جهش در کدام ژن رخ دهد، تولید زنجیره‌های پروتئینی موجود در کلاژن نوع IV، با مشکل مواجه می‌گردد. برای مثال، ممکن است سه رشته به خوبی با یکدیگر ترکیب نشوند، و یا یکی از رشته‌ها به طور کامل تولید نگردد!

نکته اصلی اینجاست که وجود کلاژن نوع IV کامل، برای بینایی و شنوایی سالم ضروری است؛ بنابراین هر گونه اختلال در تولید آن، می‌تواند بر سطح بینایی و شنوایی افراد تاثیر بگذارد. بر همین اساس نیز یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های بیماری Alport Syndrome، کاهش شنوایی است. البته معمولا در ابتدای ابتلا به این اختلال، کاهش قدرت شنوایی بسیار ناچیز خواهد بود؛ از این رو، معمولا فرد تا زمانی که بیماری پیشرفته نشود، نمی‌تواند کم شدن شنوایی خود را تشخیص دهد.

مراحل تشخیص سندرم آلپورت چگونه است؟

اگر فردی به بیماری مزمن کلیوی مبتلا باشد، احتمال ابتلا به Alport Syndrome باید بررسی شود. همچنین افرادی که در بین اعضای خانواده خود، سابقه ابتلا به این بیماری را داشته‌اند، بیشتر در معرض ابتلا خواهند بود. در هر حال، انجام آزمایش‌های تشخیصی دقیق برای تشخیص سندرم آلپورت، در اولویت است که از جمله این آزمایش‌ها، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آزمایش ادرار؛ که طی آن آزمایشگر، ظاهر و ترکیب شیمیایی ادرار را تجزیه و تحلیل خواهد کرد. خون یا پروتئین موجود در ادرار، می‌تواند نشانه ابتلا به این اختلال باشد.
• اندازه‌گیری سطح کراتین و پروتئین سیستاتین C؛ این کار از طریق آزمایش خون انجام می‌شود، که طی آن آزمایشگر، سطح کراتین و پروتئین سیستاتین C را در خون اندازه می‌گیرد.
• نرخ فیلتراسیون گلومرولی تخمینی (eGFR)؛ نتایجی که از اندازه‌گیری سطح کراتین و پروتئین موجود در ادرار به دست می‌آید، مشخص می‌کند که کلیه‌ها تا چه حد، عمل تصفیه خون را به درستی انجام می‌دهند.
• بیوپسی کلیه؛ نمونه برداری از کلیه، برای تحلیل بافت آن در آزمایشگاه لازم است. آزمایشگر می‌تواند GBM را در زیر میکروسکوپ مشاهده کرده، و میزان ضخامت آن را بررسی کند. غشای GBM خیلی نازک، نشان دهنده Alport Syndrome است؛ اما گاهی در برخی قسمت‌های این غشا، مناطق ضخیم یا حتی اسکار نیز دیده می‌شوند!
• آزمایش ژنتیک؛ تحلیل ژنتیک فرد نیز به پزشک کمک می‌کند، تا احتمال وجود جهش‌های ژنی در ژنوم وی را بررسی کند. برای انجام این آزمایش، معمولا از بزاق دهان استفاده می‌شود.
• تست شنوایی؛ با توجه به اینکه اغلب افراد مبتلا به سندرم آلپورت، دچار مشکلات شنوایی هستند، بنابراین معمولا پزشک متخصص، نتیجه تست شنوایی را از بیمار درخواست می‌کند. برای ارزیابی دقیق شنوایی، باید حتما به یک مرکز معتبر شنوایی سنجی مانند کلینیک گوش تهران، مراجعه نمایید.
• معاینه چشم؛ بررسی وجود بیماری‌های چشمی، برای تشخیص دقیق Alport Syndrome مفید است. چشم پزشک باید سطح قرنیه چشم، عدسی و پشت چشم (شبکیه) را به دقت ارزیابی کند. انجام آزمایش تصویربرداری توموگرافی انسجام نوری (OTC) نیز می‌تواند مفید باشد!

برای درمان سندرم آلپورت چه کنیم؟

سوال مهمی که در این مرحله پیش می‌آید، این است که آیا سندرم آلپورت قابل درمان است؟ و چه مدت طول می‌کشد تا این بیماری درمان شود؟ در پاسخ باید گفت که هیچ گونه درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد؛ اما پزشکان متخصص، اغلب به دنبال آن هستند تا با تجویز داروهای مناسب برای هر بیمار، سرعت پیشرفت بیماری را کاهش داده، و زمان ابتلا به نارسایی کلیه را به تعویق بیندازند. لیست داروهای مناسب برای درمان Alport Syndrome به قرار زیر هستند:

• مهار کننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین (ACE)؛ که به کاهش فشار خون کمک کرده و دفع پروتئین از طریق ادرار را کمتر می‌کنند.
• مسدود کننده‌های گیرنده آنژیوتانسین (ARBs)؛ این دسته داروها نیز مانند داروهای ACE عمل کرده، و از این طریق از کلیه‌ها محافظت می‌کنند.
• مهار کننده‌های انتقال سدیم گلوکز نوع ۲ (SGLT-2)؛ مصرف این داروها نیز خطر نارسایی کلیه در بیماران مبتلا به Alport Syndrome را کاهش می‌دهد. ممکن است پزشک متخصص، مصرف این داروها را به صورت همزمان با ACE یا ARB تجویز نماید. این داروها برای بیمارانی که میزان فیلتراسیون گلومرولی آن‌ها بسیار ضعیف باشد، توصیه نمی‌شود.

اصلاح سبک زندگی برای درمان سندرم آلپورت

برای آنکه بتوانید روند پیشرفت این بیماری Alport Syndrome را کند کنید، می‌توانید از یک رژیم غذایی با سدیم کم استفاده کنید، تا فشار خون کاهش پیدا کند. از طرفی، ورزش منظم و فعالیت پیوسته، به کنترل وزن کمک کرده و از تشدید بیماری شما پیشگیری کند. بیماران مبتلا به این سندرم، تا حد امکان باید از مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی پرهیز کنند، تا فشار خون آن‌ها بالا نرود.

آیا پیوند کلیه به درمان سندرم آلپورت کمک می‌کند؟

اگر چه جایگزین کردن کلیه آسیب دیده با یک کلیه سالم، می‌تواند کلاژن نوع IV طبیعی و غشاهای فیلتر‌کننده را برای بیمار فراهم سازد، اما عمل پیوند کلیه نمی‌تواند عوارض شدید این بیماری، مانند کاهش شنوایی و بیماری‌های چشمی را برطرف سازد.

چه زمانی باید برای درمان سندرم آلپورت اقدام کرد؟

به محض مشاهده علائم اولیه، باید برای درمان اقدام نمود؛ زیرا در مراحل اولیه این بیماری، از طریق مصرف دارو می‌توان فشار خون را کاهش داده، و سرعت پیشرفت بیماری کلیوی را کمتر کرد. همچنین، استفاده از یک رژیم غذایی سالم، وزن مناسب و ورزش منظم، برای پیشگیری از نارسایی کلیه کمک‌کننده خواهند بود. در هر حال، انتخاب بهترین پزشکان متخصص برای تشخیص بیماری، همواره اهمیت دارد؛ زیرا تاخیر در تشخیص این بیماری ژنتیکی، عوارض جدی به همراه خواهد داشت.