در طول سه ماهه اول بارداری، سیستمی که خون را در بدن به گردش در می‌آورد، به سرعت رشد می‌کند تا خون مورد نیاز کودک را تامین کند. بنابراین در سه ماهه اول بارداری، فشار روی رگ‌های خونی می‌تواند باعث سرگیجه و ناراحتی شود. حال در این مقاله آموزشی از کلینیک گوش تهران قصد داریم تا درباره علل و عوامل و همچنین راهکار های مدیریت سرگیجه در اوایل بارداری بپردازیم.
سرگیجه در بارداری نشانه چیست و از چه زمانی شروع می‌شود؟
به دلیل اینکه در دوران بارداری بدن برای سازگاری با کودک در حال رشد دستخوش تغییراتی می‌شود، احتمالاً در طول بارداری دوره‌هایی از سرگیجه و حالت تهوع مواجه خواهید شد. سر گیجه بارداری در طول سه ماه اول بارداری آغاز می‌شود، اما ممکن است برخی بانوان در ماه‌های بعدی نیز آن را تجربه کنند.
در حالی که سرگیجه بخشی از یک بارداری طبیعی و در بین اکثر زنان یک اتفاق رایج است، اما حملات شدید و مکرر سرگیجه در بارداری ممکن است نشانه دهنده نیاز به مراجعه به یک متخصص باشد. با این حال، برای جلوگیری از سرگیجه خفیف، می‌توانید تغییرات جزئی در شیوه زندگی ایجاد کنید که در ادامه توضیحات مربوط به آن را می‌خوانید.
چه چیزی باعث سرگیجه در دوران بارداری می‌شود؟
هنگامی که در دوران بارداری دچار سرگیجه می‌شوید، ممکن است عوامل مختلف فیزیولوژیکی و سبک زندگی باعث ایجاد آن شود. به عنوان مثال، برخی از شرایط پزشکی ممکن است شما را مستعد ابتلا به سرگیجه یا غش در دوران بارداری کند. شناسایی آنچه ممکن است باعث سرگیجه شود، اولین گام برای درمان آن است.
فشار خون پایین
تغییرات هورمونی، مانند افزایش پروژسترون و ریلکسین، باعث گشاد شدن عروق خونی در اوایل بارداری می‌شود. در حالی که رگ‌های خونی گشاد شده به انتقال خون و مواد مغذی ضروری به کودک کمک می‌کند، می‌تواند باعث سرگیجه در دوران بارداری شود. گشاد شدن رگ‌های خونی می‌تواند منجر به کاهش فشار خون و ایجاد سرگیجه در دوران بارداری، به ویژه در سه ماهه اول شود. این اثر به ویژه زمانی که از حالت نشسته یا دراز کشیده بلند می شوید، قابل توجه است.
در حالی که فشار خون پایین معمولا باعث سرگیجه در سه ماهه اول بارداری می‌شود، اما مطالعات نشان داده‌اند که زنان باردار ممکن است فشار خون پایین را در سه ماهه دوم و سوم خود نیز تجربه کنند. در نتیجه باید برای مقابله با سرگیجه در مراحل بعدی بارداری خود نیز آماده باشید.
فشار خون بالا
از طرف دیگر، فشار خون بالا نیز می‌تواند باعث سرگیجه در دوران بارداری شود که اغلب با عوارض بارداری مانند پره اکلامپسی همراه است.
پره اکلامپسی یک وضعیت پزشکی جدی است که معمولا پس از هفته بیستم (سه ماهه دوم) ظاهر می‌شود و اغلب با سبکی سر، درد شکم و آسیب اندام مشخص می‌شود. اگر مشکوک به این خطر پره اکلامپسی هستید، در اسرع وقت به یک متخصص مراجعه کنید.
سطح قند خون پایین
سطح پایین قند خون که به عنوان هیپوگلیسمی شناخته می‌شود، یکی دیگر از علل شایع سرگیجه در اوایل بارداری است؛ این یک علامت رایج در زنان باردار مبتلا به تهوع صبحگاهی است که تهوع، استفراغ و اشتهای ضعیف را تجربه می‌کنند. این عارضه اغلب منجر به کاهش سطح قند خون و حتی کم آبی بدن نیز می‌شود که این به نوبه خود احساس ضعف را در پی دارد.
هیپوگلیسمی می‌تواند در زنان باردار مبتلا به دیابت یا دیابت بارداری نیز ظاهر شود. برخلاف دیابت نوع یک یا دو، دیابت بارداری فقط در دوران بارداری به دلیل تغییرات هورمونی خاص خود را نشان می‌دهد. به این ترتیب، افرادی که قبلاً دیابتی نبودند، ممکن است هنگام باردار شدن به دیابت بارداری مبتلا شوند.
دیابت و دیابت بارداری اغلب با سطح قند خون بالا مرتبط هستند؛ با این حال، می‌توانند باعث کاهش سطح قند خون نیز شوند! برخی از داروهای دیابتی، مانند تزریق انسولین و گلایبورید، در کاهش سطح قند خون موثر هستند. پس از مصرف این داروها، ممکن است سطح قند خون بسیار پایین بیاید که منجر به سرگیجه در دوران بارداری می‌شود.
سرگیجه در اوایل بارداری ممکن است به دلایل مختلفی از جمله تغییرات هورمونی و کاهش فشار خون رخ دهد. اما یکی از عواملی که می‌تواند نقش مهمی در این زمینه داشته باشد، نوسانات قند خون است. این نوسانات می‌توانند باعث احساس سرگیجه شوند، به ویژه زمانی که سطح قند خون به شدت کاهش می‌یابد. بررسی ارتباط قند خون و سرگیجه می‌تواند به درک بهتر از این علائم در دوران بارداری کمک کند.
استفراغ بارداری
ما اشاره کرد‌ه‌ایم که چگونه تهوع صبحگاهی منجر به کاهش سطح قند خون و سرگیجه در دوران بارداری می‌شود. با این حال، آیا در مورد استفراغ باروری شنیده‌اید؟
در حالی که حالت تهوع صبحگاهی 50 تا 90 درصد زنان باردار را تحت تاثیر قرار می‌دهد، استفراغ بارداری یک بیماری نادر است که در 0.5 تا 2 درصد از تمام بارداری‌ها ظاهر می‌شود. این شکل شدید تهوع صبحگاهی با حالت تهوع شدید و استفراغ بی وقفه مشخص می‌شود و توانایی خوردن یا نوشیدن را تقریبا غیرممکن می‌کند.
اغلب افراد مبتلا به این بیماری در دوران بارداری دچار سرگیجه می‌شوند. علاوه بر این، علائم شامل کمبودهای تغذیه‌ای جدی و کم آبی بدن است که می‌تواند منجر به بستری شدن در بیمارستان شود.
کم آبی بدن
یکی دیگر از دلایل غیرمنتظره که منجر به سرگیجه در دوران بارداری می‌شود، کم آبی بدن است. همانطور که بارداری پیشرفت می‌کند، زنان باردار ممکن است دچار کم آبی بدن به دلایل زیر شوند:
- ننوشیدن آب کافی
- گرم شدن بیش از حد
- تمرینات ورزشی شدید
- تهوع صبحگاهی یا استفراغ بارداری
هنگامی که بدن آب کافی برای حمایت از کودک را ندارد، سبکی سر یا سرگیجه علائم شایع است. علائم دیگر عبارتند از سردرد، گرفتگی عضلات، تشنگی، ادرار تیره رنگ و خستگی. گاهی اوقات، کم آبی حتی ممکن است باعث انقباضات براکستون هیکس (درد زایمان کاذب زمانی که رحم منقبض می‌شود و آرام می‌شود.) شود.
رشد وزن جنین
با نزدیک شدن به سه ماهه دوم و سوم، وزن رو به رشد کودک باعث بزرگ شدن رحم می‌شود. رحم در حال رشد به رگ‌های خونی فشار وارد می‌کند که جریان خون را محدود کرده و احساس ضعف و سرگیجه را ایجاد می‌کند.
گرمای بیش از حد
دمای بدن بالاتر از حد معمول یکی دیگر از علل شایع سرگیجه در اوایل بارداری است. در اینجا چند دلیل برای بروز گرمازدگی آورده شده است:
- تغییرات هورمونی
- افزایش حجم خون برای انتقال مواد مغذی و اکسیژن کافی به کودک
- ضربان قلب سریع برای پمپاژ خون کافی به رحم
- کودک گرمای بدن خود را تولید می‌کند که سپس توسط مادر جذب می‌شود
کم خونی
طبق یک مطالعه در سال 2016 زمانی که به هفته 34 (در سه ماهه سوم) بارداری خود برسید، حجم خون 50 درصد افزایش می‌یابد. در همان زمان، تعداد گلبول‌های قرمز خون برای حمل اکسیژن و مواد مغذی کافی به کودک در حال رشد افزایش می‌یابد. با این حال، افزایش گلبول‌های قرمز با افزایش حجم خون مطابقت ندارد که می‌تواند منجر به وضعیتی به نام کم خونی شود.
کمبود آهن یکی از شایع ترین علل کم خونی در دوران بارداری است که 75 درصد از موارد کم خونی در بارداری را تشکیل می‌دهد. اما چرا اینطور است؟ آهن برای ایجاد هموگلوبین نیاز است، وقتی آهن دریافتی کم باشد، سلول‌های اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند که منجر به سرگیجه و خستگی می‌شود.
علاوه بر مصرف کم آهن، کمبود فولات و ویتامین B12 نیز می‌تواند باعث کم خونی در بارداری شود. فولات و ویتامین B12 به ساخت گلبول‌های قرمز سالم کمک می‌کند. هنگامی که این ویتامین‌های ضروری در مقادیر کم باشند، مواد مغذی کافی به کودک نمی رسد. این امر خطر نقایص مادرزادی مانند ناهنجاری‌های لوله عصبی و همچنین کمک به سرگیجه در دوران بارداری را افزایش می‌دهد.
ارتباط سرگیجه و کم کاری تیروئید در بارداری
سرگیجه در اوایل بارداری می‌تواند با کم‌کاری تیروئید در بارداری ارتباط داشته باشد! کم‌کاری تیروئید زمانی رخ می‌دهد که غده تیروئید به اندازه کافی هورمون تیروئید تولید نمی‌کند، که این امر می‌تواند منجر به مشکلات مختلفی از جمله خستگی، ضعف، و سرگیجه شود. در دوران بارداری، نیاز بدن به هورمون‌های تیروئید افزایش می‌یابد و کمبود این هورمون‌ها می‌تواند تأثیر منفی بر سلامتی مادر و جنین(اطلاعات بیشتر در تاثیر کم کاری تیروئید بر کم شنوایی جنین) داشته باشد. از این رو، تشخیص و درمان به‌موقع کم‌کاری تیروئید در بارداری بسیار مهم است تا علائم ناخوشایندی مانند سرگیجه کاهش یابد و بارداری سالم‌تری تجربه شود.
نحوه مدیریت سرگیجه در دوران بارداری
دلایل زیادی برای سرگیجه در دوران بارداری وجود دارد که در بالا اشاره کردیم؛ در ادامه چند نکته برای به حداقل رساندن وقوع سرگیجه در اوایل بارداری آورده شده است که می‌خوانید:
وعده‌های غذایی کوچک و مکرر مصرف کنید
ناگفته نماند که یک رژیم غذایی سالم برای بارداری سالم ضروری است. اما اگر تهوع صبحگاهی و کم اشتهایی شما را از مصرف سه وعده غذایی کامل در روز باز دارد، چه؟
سعی کنید تعداد بیشتری وعده‌های غذایی کوچک بخورید. چراکه به بدن کمک می‌کند تا مواد غذایی کافی برای کنترل سطح قند خون خود را تامین کند. همچنین می‌توانید از داروهای طبیعی ضدتهوع مانند چای زنجبیل استفاده کنید تا اشتهای خود را بهبود ببخشید و مصرف غذا را ثابت نگه دارید.
آهن، اسید فولیک و ویتامین B12 کافی دریافت کنید
یکی دیگر از راه‌های پیشگیری از کم خونی و سرگیجه ناشی از آن در دوران بارداری، مصرف کافی آهن، اسید فولیک و ویتامین B12 است. غذاهایی مانند موارد زیر سرشار از آهن هستند:
- سبزی‌های تیره و برگ‌دار
- میوه‌ها و آب میوه‌ها
- تخم مرغ
- غلات غنی شده
- نان سبوس‌دار و غلات
- آجیل و حبوبات
- گوشت قرمز
همچنین، اگر در دوران بارداری دچار کم خونی هستید، با متخصص زنان و زایمان خود صحبت کنید تا علت دقیق کم خونی خود را شناسایی کند. از آنجایی که کم خونی می‌تواند باعث سرگیجه در دوران بارداری شود، مدیریت کم خونی به کاهش آن نیز کمک می‌کند.
به آرامی بلند شوید
اگر خیلی سریع بایستید، جریان خون به موقع به مغزتان نمی رسد و باعث می‌شود احساس سبکی سر کنید. برای جلوگیری از سرگیجه در دوران بارداری، به آرامی از حالت خوابیده یا نشسته بلند شوید.
خنک نگه دارید
از آنجایی که زنان باردار بیشتر مستعد سرگیجه ناشی از گرمازدگی هستند، در اینجا نکاتی برای جلوگیری از گرمازدگی و سبکی سر متعاقب آن آورده شده است:
- از فضاها و اتاق‌های شلوغ خودداری کنید.
- از حمام داغ، جکوزی و سونا خودداری کنید و به جای آن آب ولرم را انتخاب کنید.
- سعی کنید بین ساعت 10 صبح تا 4 بعد از ظهر که گرم‌ترین زمان روز است بیرون نروید.
- اگر مجبورید در گرما به بیرون بروید، کلاه و چتر به همراه داشته باشید و تا حد امکان در سایه راه بروید.
- لباس‌های گشاد و قابل تنفس بپوشید. از پوشیدن لباس‌های تنگ خودداری کنید، زیرا این لباس‌ها می‌توانند جریان خون را محدود کرده و احساس گرمای شدید و سرگیجه را بدتر کنند.
- خیلی سخت ورزش نکنید، چراکه تمرینات خیلی شدید می‌تواند بدن را بیش از حد گرم کند و باعث شود احساس ضعف کنید.
- مایعات کافی بنوشید.
از ایستادن طولانی مدت خودداری کنید
ایستادن طولانی مدت باعث می‌شود خون در اندام تحتانی، به ویژه پاها جمع شود. این امر باعث می‌شود خون کمتری در قسمت بالایی بدن جریان داشته باشد که منجر به سرگیجه به خصوص در دوران بارداری می‌شود.
اگر مجبورید مدتی روی پاهای خود بمانید، از یک پا به پا دیگر جابجا شوید و به طور منظم در اطراف حرکت کنید. این کار به بهبود گردش خون در حالت ایستاده کمک می‌کند. همچنین می‌توانید از جوراب‌های فشاری استفاده کنید، که نه تنها ورم پا را تسکین می‌دهد، بلکه از تجمع خون در پاها نیز جلوگیری می‌کند.
با پزشک خود مشورت کنید
مراقبت‌های دوران بارداری برای بارداری سالم ضروری است. به طور منظم برای معاینات مراجعه کنید و در صورت نیاز به یک برنامه تشخیص و پیشگیری از عوارض این دوران، با متخصص زنان و زایمان خود مشورت کنید. علاوه بر احساس سبکی سر، اگر با عوارضی مانند خونریزی واژینال یا گرفتگی شدید شکم نیز مواجه هستید، به دنبال کمک پزشکی باشید. این علائم بارداری اغلب علائم هشدار دهنده یک بیماری جدی‌تر مانند حاملگی خارج از رحم هستند و نیاز به مراقبت فوری دارند.
آب کافی بنوشید
درمان کم آبی بدن برای مدیریت سرگیجه در اوایل بارداری ضروری است. برای پیشگیری و کاهش سرگیجه در دوران بارداری، هر روز مایعات کافی بنوشید.
آیا بروز سرگیجه در بارداری ارتباطی با جنسیت جنین دارد؟
این سوالی است که برخی در مورد تهوع بارداری نیز پرسیده می‌شود. هنوز مطالعات دقیقی در مورد رابطه بروز سرگیجه و تهوع با جنسیت جنین وجود ندارد. با این حال، برخی گزارشات نشان داده است که به نسبت مادران دارای جنین پسر، هورمون‌هایی که در بدن مادران دارای جنین با جنسیت دختر تولید می‌شود در سه ماه اول بارداری مادران را بیشتر دچار تهوع و سرگیجه می‌کند. در واقع مادرانی که در این دوران استفراغ بیشتری را تجربه می‌کنند احتمال به دنیا آوردن فرزند دختر در آن‌ها بیشتر است.
آیا بین مشکلات گوش و سرگیجه در اوایل بارداری ارتباطی وجود دارد؟
در صورتی که مادر دچار بیماری‌های گوش مثل عفونت یا دچار تکان خوردن مایع میانی گوش شده باشد، می‌توان ارتباطی بین سرگیجه دوران بارداری و این بیماری در نظر گرفت. بنابراین اگر احساس می‌کنید که سرگیجه شما ناشی از گرفتگی گوش یا بیماری گوش است باید در اسرع وقت به پزشک گوش مراجعه کنید.
