توانبخشی وستیبولار یا توانبخشی دهلیزی

درمان توانبخشی وستیبولار که ممکن است آن را تحت عنوان توانبخشی دهلیزی نیز به کار ببرند، نوعی درمان تخصصی است که به رفع یا کاهش مشکلات ناشی از اختلالات دهلیزی کمک می‌کند. از مهم‌ترین اختلالات دهلیزی که می‌توانند برای افراد آزاردهنده باشند، می‌توان به سرگیجه و احساس گیجی، تاری دید، عدم تعادل یا سقوط در هنگام راه رفتن یا ایستادن اشاره نمود.

یک برنامه تمرینی تخصصی شامل تمرینات توانبخشی وستیبولار(vestibular rehabilitation)، بر اساس وضعیت بیمار و با توجه به یافته‌های حاصل از معاینه و ارزیابی او تنظیم می‌گردد. این برنامه کمک می‌کند تا عوارض ناشی از اختلالات دهلیزی کاهش یابند. در واقع، پزشک متخصص باید پس از انجام معاینات فیزیکی و بررسی نتایج حاصل از آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها، در کنار درمان‌های مرسوم، از روش توانبخشی وستیبولار نیز کمک بگیرد.

نتایج حاصل از توانبخشی دهلیزی در افراد مختلف متفاوت است. فاکتورهای زیادی می‌توانند بر نتایج حاصل از این نوع درمان تاثیرگذار باشند. درمان توانبخشی وستیبولار بر اساس سطح فعالیت، میزان درد، نوع داروهای مصرفی، سلامت عمومی بیمار و تنش‌های عاطفی وی می‌تواند اثر گذار باشد.

به چه حالتی سرگیجه گفته می‌شود؟

سرگیجه یا عدم تعادل را می‌توان به صورت مجموعه‌ای از حالات زیر تعریف نمود:

• احساس بی ثباتی
• سبکی سر
• احساس دوران در سر
• احساس تاب خوردن سر
• احساس غش کردن و بی حال شدن

هر یک از حالت‌های یاد شده ممکن است در وضعیت‌های مختلف نشسته، ایستاده و حتی خوابیده بروز کنند. در واقع، هنگامی که فرد از حالت نشسته به حالت ایستاده و یا از حالت خوابیده به حالت نشسته تغییر وضعیت می‌دهد، ممکن است هر یک از این علائم را تجربه نماید.

از سوی دیگر، سرگیجه و عدم تعادل می‌توانند به صورت دائمی و ثابت بوده و یا به شکل دوره ای تکرار شوند. مدت زمان سرگیجه از چند ثانیه تا چند دقیقه یا چند ساعت متغیر خواهد بود. علائم، مدت زمان و نوع سرگیجه به علت ایجاد آن بستگی خواهد داشت.

علت ایجاد سرگیجه معمولا دلیل تهدید کننده زندگی نیست. با این حال، لازم است علت آن در اسرع وقت تشخیص داده شده و درمان گردد. سرگیجه عمدتا به یکی از دلایل زیر ایجاد می‌گردد:

• اختلالات گوش داخلی
• وجود برخی اختلالات مرتبط با سر و گردن
• عوارض مرتبط با مصرف داروها
• وجود مشکلات مغزی و قلبی جدی

تشخیص علت سرگیجه به انتخاب بهترین روش درمانی آن کمک می‌کند. توانبخشی دهلیزی یا توانبخشی تعادلی یکی از درمان‌های تخصصی است که برای بهبود سرگیجه به کار می‌رود.

توانبخشی وستیبولار یا دهلیزی چیست؟

توانبخشی وستیبولار به یک برنامه ورزشی شامل تمرینات تخصصی و سازماندهی شده گفته می‌شود که مشکلات تعادلی ناشی از سرگیجه را بهبود می‌بخشد. این برنامه ورزشی باید توسط یک شنوایی شناس آموزش دیده و ماهر تنظیم گردد. در صورتی که تمرینات توانبخشی دهلیزی به صورت حرفه‌ای و کامل تنظیم شوند، بهترین اثر را بر کاهش مشکلات مربوط به تعادل افراد خواهد داشت.

چه کسانی می‌توانند از تمرینات توانبخشی وستیبولار استفاده کنند؟

توانبخشی دهلیزی می‌تواند به درمان سرگیجه، گیجی و عدم تعادل ناشی از هر نوع اختلالی کمک کند. به طور کلی، افرادی که به هر دلیلی با یکی از اختلالات زیر روبرو می‌شوند، می‌توانند از درمان توانبخشی دهلیزی کمک بگیرند:

• سندروم منییر(menieres disease)
• سرگیجه موضعی حمله ای خوش خیم(BPPV) 
• انواع سرگیجه مرتبط با اختلالات سر و گردن
• سرگیجه‌ها و عدم تعادل ناشی از میگرن
• عدم تعادل ناشی از اختلالات گوش داخلی

علاوه بر موارد یاد شده، گاهی افراد در اثر ابتلا به انواع اختلالات جدی مانند سکته مغزی، دچار سرگیجه و احساس عدم تعادل می‌شوند. بیمارانی که به انواع آسیب‌های مغزی دچار می‌گردند نیز می‌توانند از فواید درمان توانبخشی وستیبولار بهره ببرند.

چه اختلالاتی را می‌توان به کمک توانبخشی وستیبولار درمان نمود؟

یک برنامه ورزشی دقیق و حساب شده شامل تمرینات  این توانبخشی، عوارض ناشی از اختلالات زیر را درمان خواهد کرد:

• سفتی گردن گرفتگی و احساس درد
• سردردهای شدید
• سرگیجه و تاری دید همراه با حرکت سر
• احساس عدم تعادل در هنگام راه رفتن، به طوری که فرد نیاز به تکیه گاه داشته باشد
• سقوط‌های مکرر در اثر سرگیجه
• احساس وجود حالت مه آلود در سر
• احساس چرخش سر

چگونه می‌توان توانبخشی وستیبولار را آغاز کرد؟

توانبخشی دهلیزی یک درمان تخصصی به حساب می‌آید که باید توسط متخصص شنوایی شناس برنامه‌ریزی شود. افرادی که به هر دلیلی به سرگیجه و عدم تعادل دچار می‌شوند، باید با یک متخصص شنوایی شناس ماهر و حرفه ای ملاقات داشته باشند. شنوایی شناس علائم بیمار را ارزیابی کرده و سابقه پزشکی وی را بررسی خواهد کرد. لازم است تمامی فاکتورهای زیر توسط شنوایی شناس بررسی گردند:

• نحوه راه رفتن فرد
• میزان تعادل، قدرت و انعطاف پذیری در پاها
• ثبات دید
• دامنه حرکتی گردن
• تست تعادلی و وضعیتی

بررسی هر یک از فاکتورهای یاد شده کمک می‌کند تا شنوایی شناس، بهترین برنامه را برای درمان توانبخشی وستیبولار فرد تدوین نماید. هدف از تمرینات این توانبخشی بهبود انواع نقص‌هایی است که منجر به بروز سرگیجه و عدم تعادل شده‌اند. از سوی دیگر، توانبخشی دهلیزی به فرد کمک می‌کند تا در فعالیت‌های روزمره خود بهتر عمل کند. زیرا با توجه به افزایش قدرت بدنی و کاهش احتمال سقوط افراد، کیفیت زندگی بیماران به طور قابل توجهی افزایش پیدا خواهد کرد.

میزان موفقیت درمان توانبخشی وستیبولار چقدر است؟

از دید متخصصان کلینیک گوش تهران، توانبخشی وستیبولار یا توانبخشی دهلیزی را می‌توان به عنوان یک درمان مکمل در نظر گرفت. البته در بسیاری از موارد، توانبخشی تعادلی تنها روش درمانی مورد نیاز برای بیمار است. در واقع، بیمار می‌تواند پس از گذراندن یک دوره کامل توانبخشی دهلیزی، سلامت خود را به دست آورد. با این حال، در برخی موارد نیز پس از انجام جراحی و یا پیش از انجام آن لازم است بیمار یک دوره توانبخشی وستیبولار را پشت سر بگذارد.

آموزش تمرینات توانبخشی وستیبولار توسط یک شنوایی شناس ماهر و آموزش دیده باید انجام گیرد. در صورتی که بیمار تمامی تمرینات را به صورت کامل و با دقت انجام دهد، مشکلات تعادلی و سرگیجه وی بهبود می‌یابد. تجربه نشان می‌دهد که تکرار انجام تمرینات توانبخشی وستیبولار می‌تواند مشکلات ناشی از سرگیجه و عدم تعادل را به طور قابل توجهی کاهش داده و یا آن‌ها را برای همیشه از بین ببرد.

آموزش تمرینات توانبخشی وستیبولار شامل چه مواردی می‌شود؟

تمرینات توانبخشی وستیبولار، حرکات ورزشی همه جانبه‌ای هستند که به بهبود شرایط بیمار کمک می‌کنند. برخی از مهم‌ترین تمریناتی که توسط شنوایی شناس به بیمار آموزش داده می‌شوند عبارتند از:

• اصلاح حرکات بدن در وضعیت‌های مختلف
• آموزش ثبات بینایی
• تمرینات تقویتی و کششی
• آموزش حفظ تعادل
• تمرینات پیاده روی
• حرکات مربوط به گردن
• تمرینات مربوط به تناسب اندام عمومی
• آموزش ارگونومیک شامل نحوه استفاده از ابزار و وسایل

انتخاب تمرینات توانبخشی وستیبولار بر اساس وضعیت فرد و میزان کمبودهای وی انجام می‌گیرد. دقت کنید که هیچ یک از برنامه‌های آموزشی یاد شده به طور کامل به یکدیگر شبیه نیستند. برای مثال، افرادی که در اثر اختلالات گوش داخلی دچار سرگیجه می‌شوند، تمرینات توانبخشی متفاوتی با افراد مبتلا به سکته مغزی خواهند داشت.

نکات مهم در درمان مایع گوش وستیبولار با توانبخشی تعادل

بیمار مبتلا به سرگیجه ناشی از مایع گوش و وستیبولار با رعایت چند نکته مهم در کنار توانبخشی تعادلی می‌تواند به درمان بیماری خود کمک کند. برخی از تین نکات عبارتند از:

• کاهش مصرف الکل

مشروبات الکلی علاوه بر سرگیجه‌ای که حین مصرف در افراد ایجاد می‌کنند. در حالت هوشیار بودن نیز فرد را با نوعی سرگیجه مواجه می‌کنند. بنابراین اگر جزء مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی هستید با قطع مصرف این مواد به درمان سرگیجه خود کمک کنید.

• کنترل استرس

گاهی اوقات دلیل ایجاد سرگیجه در افراد وجود استرس بیش از اندازه است. بنابراین با مدیریت و کنترل آن می‌توان تا حد زیادی سرگیجه را درمان کرد. انجام تکنیک‌های تنفس عمیق و تمرینات مدیتیشن بهترین راه‌های مدیریت استرس هستند.

• خواب کافی

در صورتی که در طول شبانه روز از خواب کافی بهره‌مند نیستید ممکن است دچار سرگیجه شوید. از این رو یکی از درمان‌های بسیار مؤثر برای رفع بیماری سرگیجه خواب کافی است که لازم است همه افراد از آن بهرمند شوند.

• یوگا

ورزش یوگا باعث ایجاد تعادل در هورمون‌ها، کاهش استرس و افزایش انعطاف‌پذیری و تعادل در بدن می‌شود. بنابراین انجام مداوم آن سبب درمان سرگیجه می‌شود.

• هیدراتاسیون یا مصرف آب فراوان

یکی از دلایل ایجاد سرگیجه کم آبی بدن است. بنابراین در صورت عدم نوشیدن مایعات کافی در طول شبانه روز احتمالاً دچار سرگیجه خواهید شد. از این رو بسیاری از پزشکان متخصص نوشیدن مقداری زیادی آب در طول شبانه روز را به افراد مبتلا به سرگیجه توصیه می‌کنند.

میزان توانبخشی تعادل برای درمان سرگیجه چگونه است؟

مقدار و حتی مدت زمان توانبخشی تعادل برای درمان سرگیجه به وضعیت و شرایط بیمار، دلایل بروز و علائم بیماری او بستگی دارد. از این رو پزشک متخصص میزان تمرینات توانبخشی را بر اساس موارد ذکر شده تعیین کرده که برای هر بیمار نیز متفاوت خواهند بود.

درمان توانبخشی وستیبولار تا چه زمانی طول می‌کشد؟

به طور کلی اجرای برنامه توانبخشی تعادلی برای بیماران به یک بازه زمانی طولانی نیاز دارد. بازه زمانی مورد نیاز برای درمان توانبخشی وستیبولار بین ۶ تا ۸ هفته تخمین زده می‌شود. این نکته را در نظر داشته باشید که تعداد دفعات مراجعه به شنوایی شناس و همچنین طول مدت زمان درمان توانبخشی تعادلی، بر اساس وضعیت بیمار، شدت علائم و میزان واکنش فرد به درمان تعیین می گردد.

ممکن است افراد برای بهبودی کامل به چند ماه توانبخشی وستیبولار نیاز داشته باشند. در هر حال، به منظور دریافت بهترین خدمات توانبخشی وستیبولار می توانید به کلینیک گوش تهران مراجعه نمایید. برای کسب اطلاعات بیشتر با این مرکز واقع در تهران، تماس بگیرید.

منابع:

https://my.clevelandclinic.org

Diagnosis & Treatment