هنگامی که سطح آهن خون از حد مشخصی کمتر شود، فرد به کم خونی فقر آهن مبتلا می‌گردد. این نوع از کم خونی، رایج‌ترین نوع آنمی به حساب می‌آید، که هموگلوبین موجود در گلبول‌های قرمز خون را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ همین توصیف کوتاه می تواند نشان دهد که کم خونی و سرگیجه، ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند.
در واقع، هنگامی که بدن، آهن کافی برای ساخت گلبول‌های قرمز در اختیار نداشته باشد، حجم هموگلوبین در این گلبول‌ها، کاهش پیدا کرده و خونرسانی به قسمت‌های مختلف بدن، محدود می‌گردد. اگر مغز به اندازه کافی اکسیژن دریافت نکند، سرگیجه و عدم تعادل، به طور قطعی رخ می‌دهد.
غیر از سرگیجه ناشی از کم خونی، علائم دیگری مانند تنگی نفس و ضربان قلب نیز می توانند نشان دهنده آنمی باشند. ضمن اینکه افراد مبتلا به فقر آهن، احساس خستگی و درد در قفسه سینه را نیز تجربه می‌کنند. به این ترتیب، برای تشخیص ارتباط کم خونی و سرگیجه، باید به علائم دیگر این اختلال نیز دقت نمود.
مطالعه پیشنهادی: علت سرگیجه در بیماران قلبی چیست؟
علائم سرگیجه ناشی از فقر آهن چیست؟
با اینکه کم خونی و سرگیجه ارتباط تنگاتنگی با یکدیگر دارند، اما سرگیجه ناشی از کم خونی، باید با علائم دیگری نیز همراه شود. در غیر این صورت، ممکن است علل دیگری برای عدم تعادل یا چرخش سر وجود داشته باشند. فردی که به آنمی فقر آهن مبتلا می‌شود، باید علاوه بر سرگیجه، یک یا چند مورد از علائم زیر را نیز داشته باشد:
- سردرد
- احساس خستگی و ضعف
- رنگ پریدگی پوست صورت
- سردی دست و پا
- احساس درد در قفسه سینه
- تنگی نفس
- تپش قلب سریع
- نداشتن تمرکز
- سندرم پای بی قرار
- تمایل به خوردن مواد غیر خوراکی مانند خاک یخ یا کاغذ
ارتباط کم خونی و سرگیجه چگونه است؟
نکته‌ای که باید به آن دقت کرد، این است که علائم آنمی فقر آهن، در طول یک بازه زمانی نسبتا طولانی، ظاهر می‌شوند. به طوری که، گاهی فرد به این نوع آنمی مبتلا است؛ اما هنوز علائم جدی آن را مشاهده نمی‌کند! در اصل، کم خونی و سرگیجه ناشی از آن زمانی مشهود است، که میزان اکسیژن دریافتی توسط مغز، به شدت کاهش پیدا کند. این یعنی سطح آهن بدن، به طور قابل توجهی کمتر از حالت نرمال است.
کم خونی فقر آهن و سرگیجه ناشی از آن چگونه به وجود می‌آیند؟
یکی از مهم ترین فرایندهایی که در بدن ما رخ می‌دهد، فرایند ورود، جذب و ذخیره آهن است. درک این فرایند، می تواند به درک ارتباط بین کم خونی و سرگیجه کمک نماید. غذایی که ما مصرف می‌کنیم، مقدار مشخصی آهن را به بدن وارد می‌سازد. سیستم گردش خون تا حدودی از آن استفاده کرده و مازاد آهن دریافتی را ذخیره می‌کند. این آهن اضافی، در موارد ضروری، برای ساخت هموگلوبین، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
آنمی ناشی از فقر آهن، زمانی به صورت یک اختلال ظاهر می‌گردد، که بدن، ذخایر آهن را با سرعت بیشتری نسبت به پر شدن آن مصرف کند؛ این یعنی میزان آهن ورودی به بدن کاهش یافته است. در حالت کلی، آنمی فقر آهن در سه مرحله به وجود می‌آید:
- مرحله اول؛ زمانی است که ذخایر آهن بدن به آخر می رسد. در این حالت، بدن ما آهن ذخیره شده کمی برای ساخت هموگلوبین و گلبول‌های قرمز در اختیار دارد. اما هنوز مشکلی برای عملکرد گلبول‌های قرمز به وجود نیامده است.
- مرحله دوم؛ به حالتی اطلاق می‌شود که ذخایر آهن کم باشد. در این صورت، روند طبیعی ساخت گلبول‌های قرمز دچار اختلال می‌گردد. این حالت را که به آن اریتروپویزیس کمبود آهن می گویند، به کمبود آهن نهفته نیز شناخته می‌شود. در این شرایط، بدن گلبول‌های قرمز را می‌سازد بدون آنکه هموگلوبین موجود در این گلبول‌ها، مقدار کافی داشته باشد. ممکن است کم خونی و سرگیجه در این مرحله قابل تشخیص باشند.
- مرحله سوم؛ زمانی است که آهن کافی برای ساخت هموگلوبین گلبول‌های قرمز وجود ندارد. در این مرحله، غلظت هموگلوبین کمتر از مقدار نرمال بوده و اکسیژن رسانی به بافت‌های بدن، با اختلال مواجه می‌گردد. این مرحله زمانی است که علائم کم خونی و سرگیجه ناشی از آن، به طور قطع، ظاهر خواهند شد.
علت ابتلا به کم خونی و سرگیجه حاصل از آن چیست؟
رایج‌ترین دلیلی که می‌توان برای آنمی فقر آهن نام برد، از دست دادن خون است. این حالت، به هر دلیلی می‌تواند رخ دهد، که از مهم‌ترین علل از دست دادن خون می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- خونریزی در دستگاه گوارش که در اثر زخم‌ها، پولیپ‌ها، مصرف داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی و آسپرین یا سرطان روده بزرگ ایجاد می‌گردد؛ از علائم آن می‌توان به وجود خون در مدفوع اشاره کرد.
- قاعدگی‌های سنگین در بانوان
- خونریزی در دستگاه ادراری
- اهدای خون مکرر
- از دست دادن خون در اثر جراحت یا جراحی
- آزمایش خون پی در پی مخصوصا برای کودکان و نوزادان
- عدم دریافت آهن کافی از غذا و نداشتن رژیم غذایی مناسب
علاوه بر مواردی که مقدار آهن موجود در بدن را کاهش می‌دهند، وجود برخی مشکلات نیز جذب آهن را دچار وقفه می‌کند. این گونه موارد نیز در بروز کم خونی و سرگیجه ناشی از آن، تاثیر بسزایی دارند. مهم ترین عواملی که جذب آهن را مختل می‌سازند، به قرار زیر هستند:
- ابتلا به بیماری روده‌ای یا گوارشی مانند گاستریت خودایمنی، سلیاک، بیماری التهابی روده مانند کولیت اولسراتیو یا بیماری کرون
- وجود یک عفونت هلیکوباکتر پیلوری در معده
- انجام جراحی دستگاه گوارش مانند جراحی لاغری (عمل بای پس معده یا اسلیو معده) که میزان جذب آهن در بدن را به طور قابل توجهی کم می کند
- وجود شرایط ژنتیکی خاص و نادر که توانایی جذب آهن برای بدن را کاهش می‌دهد
برای تشخیص کم خونی فقر آهن چه کنیم؟
تشخیص کم خونی فقر آهن بر اساس آزمایش خون و اندازه‌گیری تعداد گلبول‌های قرمز، انجام می گیرد. در این آزمایش، گلبول‌های قرمز زیر میکروسکوپ بررسی می‌گردند. در صورتی که گلبول‌ها رنگ روشن داشته باشند، و کوچکتر از حد معمول گردند، نشان دهنده آنمی فقر آهن است.
کم خونی و سرگیجه ناشی از آن، می‌تواند در اثر کاهش پروتئین ترانسفرین نیز رخ دهد؛ زیرا در این شرایط، حمل آهن در خون مختل می‌گردد. مقدار فریتین یا پروتئین ذخیره کننده آهن نیز، باید مقدار نرمالی داشته باشد؛ در غیر این صورت، کم خونی و سرگیجه ناشی از آن، اجتناب ناپذیر است. به این ترتیب، لازم است در آزمایش خون، مقدار این پروتئین ها نیز اندازه گیری گردد.
درمان کم خونی و سرگیجه ناشی از آن چگونه است؟
درمان کم خونی و سرگیجه حاصل از آن، نیازی به درمان‌های پیچیده تخصصی ندارد؛ مگر آنکه علت کمبود آهن، مشکلات موجود در دستگاه گوارش یا معده باشد. اما در حالت کلی، بیمار باید مقدار ذخیره آهن خود را به حد ایده‌آل رسانده و فقر آهن را برطرف سازد. برای اینکه بتوان مقدار آهن خون را به حد متعادل رساند، باید از مکمل‌های آهن استفاده نمود. مصرف مکمل آهن برای درمان کم خونی و سرگیجه ناشی از آن، به صورت قرص یا تزریق وریدی انجام می‌گیرد؛ البته برای اینکه بتوان این اختلال را به خوبی درمان کرد، باید ابتدا علت کمبود آهن به صورت دقیق مشخص شود.
در صورتی که میزان آهن دریافتی از مواد غذایی محدود است، فرد باید از یک رژیم غذایی مناسب استفاده کند؛ این مشکل را می‌توان به کمک یک متخصص تغذیه برطرف نمود. معمولا پس از مصرف چند دوره مکمل آهن، مشکل کمبود آهن و آنمی ناشی از فقر آهن درمان می‌گردد.
ارتباط کم خونی و سرگیجه به دلیل کاهش سطح هموگلوبین و کاهش جریان اکسیژن به مغز، یکی از عوامل شایع در بروز سرگیجه است. برای بهبود این وضعیت و کاهش سرگیجه، مصرف مواد غذایی غنی از آهن و ویتامین‌ها بسیار مهم است. به عنوان مثال، میوه‌ها برای درمان سرگیجه می‌توانند با تأمین مواد مغذی ضروری، به بهبود گردش خون و رفع علائم کمک کنند.
چگونه از فقر آهن و کم خونی پیشگیری نماییم؟
در اکثر بیماران مشکل آنمی فقر آهن، در اثر از دست دادن خون یا عدم جذب صحیح آهن، به وجود می‌آید. برای پیشگیری از کم خونی فقر آهن، می‌توان اقدامات زیر را انجام داد:
- مصرف حبوبات؛ مانند نخود، لوبیا و توفو
- استفاده از نان و غلات؛ مانند نان سبوس‌دار و غلات سبوس‌دار
- مصرف سبزیجات به اندازه کافی؛ مانند اسفناج، لوبیا سبز، کلم بروکلی، سیب زمینی، گوجه فرنگی و سبزی‌های با رنگ تیره
- قرار دادن منابع پروتئینی در رژیم غذایی از جمله گوشت گاو، مرغ، جگر و ماهی، تخم مرغ
- مصرف انواع میوه مانند خرما، انجیر و کشمش
پیشگیری از کم خونی در افراد گیاهخوار
افرادی که از رژیم‌های غذایی گیاهخواری استفاده می‌کنند، باید مصرف نان‌ها و غلات غنی شده با آهن را در برنامه خود بگنجانند. ضمن اینکه، مصرف لوبیا، میوه‌های خشک و سبزی‌های با برگ‌های تیره را باید در اولویت قرار دهند. مصرف مکمل‌های آهن، برای این گونه افراد، راهکار مناسبی خواهد بود. البته در مورد مصرف این گونه مکمل‌ها، حتما باید از پزشک متخصص مشاوره بگیرید، تا آهن بیش از حد دریافت نکنید.
جمع بندی
مشکل فقر آهن و سرگیجه ناشی از آن، عمدتا هنگام کمبود آهن شدید در بدن، ظاهر می‌گردند. در این شرایط، مراجعه به یک پزشک متخصص، برای رفع کم خونی و درمان فقر آهن، ضرورت پیدا می‌کند. مصرف مکمل‌های آهن به صورت قرص یا وریدی، و همچنین، اصلاح رژیم غذایی برای افزایش میزان آهن دریافتی، می تواند به درمان سرگیجه ناشی از فقر آهن کمک کند.
